Kasbiy faoliyatdagi asosiy tushunchalar

9.5-rasm. O'quv yurtlari bitiruvchllarini ish bilan bandligiga ко' makJashishning hududiy tuzilmasi.
O'quv yurtlarining eng ahamiyatga molik ko'rsatkichlaridan biri — bitimvchilarning ishga joylashishlari masalalari hisoblanadi. Shunday qilib, respublikamizda bu sohadagi amalga oshirilgan ishlarni tahlil qilgan holda biz yosh mutaxassislarni ishga joylashtirishning o'ziga xos alternativ mexanizmini taklif qildik. Bu mexanizm talab va taklifning mutanosibligidan kelib chiqib, tizimning boshqaruvida davlatning o'rni muhimdir. Bu mexanizmga asosan buyurtmachi korxonalarning talablari va o'quv yurtlarining mutaxassislar tayyorlash takliflarining kehshuviga asosan kadrlar tayyorlash jarayoni Davlat budjetidan ta'lim kreditlari ajratiladi. O'quv yurtlarda o'qishni istagan abituriyentlar to'plagan ballari yuqorihgi ularning kelgusida haqiqiy ish o'rinlari mavjudhgi sharti bilan o'quv yurtiga o'qishga qabul qilinishi kerak.

Konkursdan muvaffaqiyatli o'tgan abituriyentlar bilan uch tomonlama shartnomalar tuziladi, davlat budjetidan o'qish davomida talabaga ketadigan xarajatlarni qoplash maqsadida ta'lim kreditlari ajratiladi, o'quv yurtlari yuqori salohiyatli, bilimli mutaxassislarni tayyorlashga, taiabalar bihm olishga va o'rnatilgan 3 yil muddatga ishga taqsimlangan joylarda ishlab berishga rozilik berib hnzo qo'yadilar. Bu shartnomada yosh mutaxassisga talablar, majburiyatlar, imtiyozlar ko'rsatilgan bo'ladi hamda uslibu muddat yakunlangach yosh mutaxassis davlat ta'hm kreditlarini to’liq qaytargan hisoblanadi.

Mexanizmning asosiy prinsipi hududlarning ijlimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturi ari dan kelib chiqib ilmiy asoslangan holda kadriarga bo'lgan ehtiyojlarni korxonalar buyurtmalari asosida istiqbollash- tirishdir. Davlatdan mablag' olmagan yosh mutaxassislar, ya'ni o'z oilasi mablag'idan o'qigan taiabalar mehnat bozorida o'z o'rinlarini topishadi. Yoki maqsadh bilim olganlarga korxonalar pul to'lashadi va bitiigandan keyin ish o'rinlarini taklif qilishadi. Hududiy mehnat bozori va ta'hm xizmatlari bozori rivojlanish trayektoriyalarining o'z yo'h bo'yicha rivojlanishi, amalda ulardagi mutanosiblikning buzilishi davlat tomonidan boshqarishni talab qiladi, shuning uchun taklif qilinayotgan mexanizmning hayotiyligiga ishonamiz.

Yosh mutaxassislarning ish bilan bandligini tahlil qilish o'quv yurtlari ta'hm xizmatlari bozorining kelajakdagi rivojlanishini istiqbohashtirish uchun muhim bo’lib, o'z o'rnida mehnat bozo­ridagi munosabatlarni tartibga solish va hududdagi ta'hm siyosa­tining asosiy yo'nahshlarini asoslab beradi:

• 
  yosh mutaxassislar kengashini tashkil qilish va ularga maslahatchilik vazifalarini topshirish;
  
• 
  qishloq joylarida ishga joylashgan faol yosh mutaxassisliklarga imtiyozlar belgilash;
  
• 
  qishloq tumaniarida 3 yildan ko'proq ishlagan yosh mutaxas­sislarni o'qishni keying! bosqichlarida davom ettirishni kafolatlash.
  

O'quv yurtlari va buyurtmachilarning o'zaro munosabatlari strategiyasi, eng avvalo, mamlakatning iqtisodiy holati va davlat­ning ta'hm to'g'risidagi siyosatidan kelib chiqadi. Har bir o'quv yurti o'z tajribasiga ega, shu o'rinda ularning faoliyatini koordina- tsiyalash ham davr talabiga aylanmoqda. Shuning uchun o'quv yurti arida bitimvchilami ishga joylashtirish va ularning bandligini qo'llab-quvvatlash maqsadida quyidagi ikki bosqichdan iborat uch darajali tizimni taklif qilamiz (9.6-rasm).

Respublika darajasida:

1-bosqich. O'zR Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi, Mehnat vazirligi, 2-bosqich. Bitiruvchilarning ishga joylashish muammolarini o'rganuvch ilmiy-tadqiqot markazi.

V

Hududiy darajada: