Касбий қайта тайёрлаш

2. Идрокнинг шаклланиши 

---

46 
Ҳис қилишнинг шаклланиши – болаларда қабул қилиш жараёнининг 
шаклланиши ва предметлар, ўраб турган атроф борлиқ ҳақида тасаввурларни 
хосил бўлиши. Бола дунёга келганда хис қилиш туйғулари шаклланиб бўлган 
бўлади. Лекин уларнинг нормал функциясини атроф – борлиқни қабул 
қилишларини таъминлаб беради. 
Ҳис этиш жараёни тўғри шаклланиши учун, мақсадга йўналтирилган 
хиссий тарбия зарур ва муҳимдир. Болага кўришни, бармоқлар билан 
пайпаслашни, объектларни эшитишни ўргатиш керак, яъни унда қабул қилиш 
ҳаракатларини шакллантириш керак. Лекин предметни текшириш, кўриш, 
пайпаслаш етарли эмас. Бунда предметни бир қанча белгиларини аниқлаш 
билан бирга, уларни бошқа предметлар билан белгиларнинг муносабатларини 
аниқлаш зарурдир. 
Бунинг учун болага керакли ўлчовларни бериш керак, бунла бола нимани 
қабул қилаётганлигини билади. Бу хис қилишнинг асосий тушунчалари бўлиб, 
тарихий кўринишга эга бўлиб, қабул қилиш жараёнида таққослашни таъминлаб 
беради. Уларга геометрик шаклларнинг тартиблари, катталикларнинг 
шкалалари, оғирлик ўлчовлари, юқори товушлар қатори, ранглар жилоси, она 
тилининг фонетик таркиби киради. Юқорида кўрсатилган ҳамма тушунчалар 
бола томонидан ўз вақтида эгалланган бўлиши зарур. Қабул қилиш жараёнида 
бола аста секинлик билан кўриш, эшитиш, ҳаракат, билиш образларини 
орттириб боради. Лекин бунда бола предметларнинг муносабати ва 
белгиларини қабул қилиш жараёнида, бу муносабатлар ва белгилар сўзлар 
билан изоҳланган бўлиши керак. Бу эса предметнинг образлари ҳақида 
тасаввурларни мустаҳкамлайди, уларни яна ҳам аниқлаштиради. Агар қабул 
қилиш образлари сўзлар билан мустаҳкамланган бўлса бир қанча вақт ўтишига 
қарамай бола тасаввурларида уйғотиш мумкин. Бунинг учун керакли сўзга 
жавоб берадиган – бирикмани айтиш кифоядир.