Kasb tanlashga yo’llash mashg’ulotlari uchun dars ishlanmalari samarqand 2015


KASBIY QIZIQISH VA MOYILLIKLARNI SHAKLLANTIRISH



Download 1,17 Mb.
bet2/4
Sana08.09.2017
Hajmi1,17 Mb.
#19953
1   2   3   4

KASBIY QIZIQISH VA MOYILLIKLARNI SHAKLLANTIRISH

Kasbiy qiziqish va moyilliklarni shakllantirishda hamma uchun zarur bo‘lgan umumiy qobiliyatlar (masalan, ijodkorlikka bo‘lgan qobiliyat) yoki juda ko‘p kasblar va faoliyat turlari uchun zarur bo‘lgan qobiliyatlar (tashkilotchilik qobiliyatlari) ayrim kasblar yoki nisbatan tor doiradagi kasblar uchun muhim hisoblangan maxsus qobiliyatlar hisobga olinadi, masalan, elektromexanik releni sozlovchi qiluvchi kishining qo‘llarida sezuvchanlik juda yaxshi rivojlangan bo‘lishi kerak, bir xil ohangdagi qo‘zg‘atuvchilarga nisbatan bardoshlilik — transport vositalarini haydovchi kishi uchun zarur, chizmalarga karab murakkab buyumlar tayyorlaydigan kishilar uchun esa jismlarning fazodagi holatini tasavvur qila olish qobiliyati yaxshi rivojlangan bo‘lmog‘i kerak. Har qanday kasbda ham umumiy va maxsus qobiliyatlar birga qo‘shilib kelgan takdirdagina ishning muvaffaqiyati ta’minlanishi mumkin.

Xo‘sh, agar kishida tanlangan kasb uchun zarur qobiliyatlarning hammasi bo‘lmasachi? Bunday holda ikki yo‘l bo‘lishi mumkin: yo tanlangan kasbni o‘zgartirish yoxud yetishmayotgan yoki kam namoyon bo‘lgan qobiliyatlar o‘rnini qoplash yo‘llarini qidirib ko‘rish kerak bo‘ladi. Masalan, xotirada kamchilik bo‘lsa, muntazam ravishda har xil yozuvlar olib borish, kartoteka tuzish va boshqa shunga o‘xshash tadbirlar bilan o‘sha yetishmovchilik o‘rnini qoplash mumkin. Jismning fazodagi tasvirini tasavvur etishdagi kamchiliklarni to‘ldirish uchun hajmli modellardan foydalaniladi va hokazo. Qobiliyatning bo‘sh rivojlanishi o‘rnini qoplash — bu odatdagi va zarur hodisa bo‘lib, agar kishi o‘z ishi sohasida chindan ham yuksak mahoratni egallashi kerak bo‘lsa, qo‘shimcha mashg‘ulotlar uning hayotida katta o‘rinni egallashi kerak.

Maktabda olib boriladigan faol o‘quv faoliyati sizning har biringizga o‘z aqliy qobiliyatingizni va eng avvalo tafakkur tiniqligini, mantiqan to‘g‘ri fikrlashni, tafakkurning mustaqil va original bo‘lishini, topqirlikni, chuqur mulohaza qilishni, aqliy teranlik va o‘ziga tanqidiy munosabatda bo‘lishni rivojlantirish imkonini beradi.

Irodaviy sifatlarni, ya’ni: dadillik, qat’iyat, intizomlilik, o‘ziga va o‘z kuchiga ishonish, o‘zini idora qila bilish, og‘irvazmin bo‘lish singari fazilatlarni rivojlantirishga ham harakat qilish kerak. Mana shu sifatlarning hammasi birga qo‘shilib mehnatga bo‘lgan qobiliyatni ta’minlaydi.

QIZIQISH

QOBILIYAT

MAYL

KASB TANLASH

Qiziqish, mayl va qobiliyatlarning kasb tanlashga ta’siri.

Qiziqishlar, mayllar va qobiliyatlarning kasb tanlashga ko‘rsatadigan ta’sirini sxema tarzida tasavvur qilish mumkin. Shunday kilib, har bir kishi aniq faoliyat sohasida o‘z qiziqishlari, mayllari va qobiliyatlarini shakllantirib hamda rivojlantirib, tanlanadigan kasbga yaxshi tayyorgarlik ko‘rib bormog‘i kerak.



KASB TANLASHDA QOBILIYATNING AHAMIYATI

Qobiliyatlar kiziqish va mayllar bilan mahkam bog‘liq bo‘ladi hamda odamning kasbga layoqatini ko‘rsatuvchi belgilarning ajralmas kismi hisoblanadi.

Xo‘sh, qobiliyatning o‘zi nima? Odamning biror faoliyat sohasida muvaffaqiyat qozonishiga yordam beradigan har qanday individual psixologik xususiyatni qobiliyat deb hisoblash mumkin. Qobiliyatni faqat bilim va malakalardan iborat deb hisoblab bo‘lmaydi. Masalan, agar odam hidlarning bir-biridan farkini yaxshi bilsa va ularni esda saqlab qola olsa, u holda bunday fazilat ximik uchun, degustator uchun, oshpaz va boshqa shunga o‘xshash kasbdagi kishilar uchun juda zarur bo‘lgan qobiliyat hisoblanadi. Basharti, kishining xotirasida juda ko‘p raqamlar, harflar, so‘zlar yoki tashqi alomatlar yaxshi (mustahkam) saqlanib qoladigan bo‘lsa, u kishi mana shu o‘z xotirasidagi ma’lumotlarni kerak paytda ishlata olsa, u holda bu ham juda zarur fazilat, matematikka, dasturchiga, konstruktorga va boshqa shunga o‘xshash kasbdagi kishilar uchun zarur bo‘lgan qobiliyat hisoblanadi.

Har qanday faoliyat muayyan qobiliyatlar jamini ishlatishni taqozo etadi. Masalan, veterinariya feldsheri yoki shifokor kuzatuvchan yoki tashabbuskor kishi bo‘lishi, chuqur aqlidrokka ega bulgan chaqkon-epchil odam bulmog‘i, o‘z ishiga g‘oyat halol munosabatda bo‘lishi kerak.



Yakuniy bosqich.

O’tilgan mavzuni savol-javob asosida mustahkamalsh:

Uyga vazifa. O’quvchilarning mustaqil ishlashlari va mavzuni mustahkamlash maqsadida topshiriq va nazorat savollari berish.

B/B/B – usulida jadvalni to‘ldirib kelish.



Ilova

O’quvchilarni kasbga qiziqishi va qobiliyatlarini o‘rganish
Ishdan maqsad: O’quvchilarni kasbga qiziqishi va qobiliyatlarini o‘rganishda “Kasbiy maslahat varaqasi” va “Kasb tanlash varaqasini” o‘rni va rolini o‘rganish.

Bajariladigan ishlar:

  1. O’quvchilarning kasbga qiziqishi va qobiliyatini o‘rganishga oid xujjatlarni o‘rganish.

  2. Ularda ifodalangan, shu jumladan uzluksiz pedagogik amaliyot davridagi vazifalarni bajarish yo‘llarini bayon qilish.

  3. Olingan ma’lumotlarni batafsil taxlil qilib, ishning natijalari to‘g‘risida referat yozish.

O’quvchilarning kasbga qiziqish va qobiliyatlarini o‘rganishga oid hujjatlar

O’quvchilarning kasbga qiziqish va qobiliyatlarini o‘rgshanishga oid maxsus xujjatlarni ishlab chiqish hamda ulardan foydalanish ishi maktablarda keng yo‘lga qo‘yilgan. Quyida chiqqan “Kasbiy maslahat varaqasi” va “Kasb tanlash varaqasi” ni namuna tariqasida keltiramiz va shular asosida har bir maktab o‘z xujjatlarini ishlab chiqishi mumkin.

Kasbiy maslahat varaqasi

1.Tibbiy ma’lumotnoma



  • salomatligining umumiy xolati;

  • nuqsonlar va normadan chetga chiqish;

  • surunkali kaslliklar;

  • kelgusida egallanadigan kasb yuzasidan shifokorning tavsiyalari.

  1. Ota-onalar haqidagi ma’lumotnoma:

  • ota-ona qanday kasbni tavsiya qiladi;

  • bolani mazkur kasbni egallashga tayyorlash bo‘yicha oila qanday yordam berayotir;

  • bola bo‘sh vaqtida nima bilan shug‘ullanishni yaxshi ko‘radi;

  • bola V va VIII sinflarda o‘qiyotganda maktabda va maktabdan tashqari muassasalarda qanday to‘garaklarda qatnashgan.

  1. O’quvchilar uyushmasining ma’lumotnomasi ko‘rsatilishi kerak:

  • bolaning ahloqiy sifatlari;

  • bola qanday jamoatchilik va mehnat vazifalarini yomon bajaradi, qanday vazifalarni bajarishdlan bosh tortadi;

  • bolaning kasb tanlashi munosabati bilan murabbiyning tavsiyasi.

  1. Mehnat o‘qituvchisining ma’lumotnomasi:

  • bolaning mehnatga munosabati;

- bola nima bilan bajonidil shug‘ullanadi, nimadan bosh tortadi;

  • intizomlilik darajasi, xavfsizlik texnikasi qoidalarini qanday bajaradi;

- bolaning zexni o‘tkiroligi, topqirligi, tadbirkorligi qay darajada;

- bola psixomotorikasining hususiyatlari: harakatning aniqligi, tezligi va muvofiqligi, vaziyatlardan ta’sirlanishning tezligi;

- uzoq davom etadigan qizg‘in mehnatgaqobiliyati;

- bolaga maslahat.

5. Jismoniytarbiya o‘qituvchisining ma’lumotnomasi:

- bolaning jismoniy tayyorgarligi va sportga yaroqliligi;

- sportning usevgan turi;

- jismoniy chidamliligi;

-bolaga maslahat.

6. Ashulla o‘qituvchisining ma’lumotnomasi:

- bolaning musiqiy qobiliyati;

- uning xushovozligi;

- bolaga maslahat.

7. Rasm o‘qituvchisining ma’lumotnomasi:

- bolaning rasm chizishga va chizmachilikka qobiliyati;

- bolaga maslahat.

8. Boshqa fan o‘qituvchilarining ma’lumotnomalari:

- bolaning fanni o‘zlashtirishi;

- fanga qiziqishi;

- ijodkorlik nimada paydo bo‘ladi;

- fan bo‘yicha sinfdan tashqari ishlarda qatnashadimi;

- dasturdan tashqari fanni bilishi;

- o‘qituvchilarning maslahatlari.

9. To‘garak rahbarlarining ma’lumotnomalari:

- bolaning to‘garakda qachondan buyon shug‘ullanishi;

- bolaga maslahat.

Sinf rahbarining xulosalari.

Ilmiy bo‘lim mudiri va direktorning tavsiyalari.

Varaqa to‘ldirilgan vaqt.
Savollar:

1.Kasbiy maslahat varaqasida qanday ma’lumotnomalar mavjud bo‘ladi?

2. Mehnat o‘qituvchisini ma’lumotnomasida nimalar yoritilishi kerak?

3.O’quvchilarni kasbga qiziqish va qobiliyatlarini o‘rganishga oid hujjatlarga nimalar kiradi?


Mashg‘ulot texnolgik xaritasi va o`tkazilish ishlanmasi.

Mavzu:

Kasbga yaroqlilikni baholash va kasbga moyillikni tarbiyalash usullari

Maqsad va vazifalar

Maqsadi: Kasb turlari, prinsiplari haqida ma`lumot berish.

Vazifalar:

-Kasblarda mehnat turlarining tasnifi .



O`quv jarayoning mazmuni

Kasblar tasnifini, kasblarda mehnat turlarining ta`rifi mavzusi bo`yicha qo`shimcha ma`lumot berish. Yosh avlodga hunarmandlar haqida tushuncha berish.

O`quv jarayonini amalga oshirish texnilogiyasi

Usul: og`zaki bayon qilish, suhbat o`tkazish, ko`rgazmalilik, baxs-munozara.

Shakl: nazafriy va amaliy mashg`ulotlar, kichik guruh yoki yakka tartibda ishlash.

Vosita: kompyuter, slaydlar, ko`rgazmali qurollar.

Nazorat: og`zaki nazorat,ko`rgazmali, savol-javob, test.

Baholash: rag`batlantirish yoki jarima berish.

Kutilayotgan natijalar

O`qituvchi: “Kasblar tasnifini, kasblarda mehnat turlarining ta`rifi” mavzusini qisqa ichida barcha o`quvchilar tomonidan o`zlashtirishga yerishadi. O`quvchilarning mashg`ulot davomidagi faolligini oshira oladi. Ularda darsga, kasb hunarga nisbatan qiziqish uyg`otadi. Nazariy va amaliy mashg`ulotlar jarayonida barcha o`quvchilarni baholashga erishadi.

O`quvchi: “Kasblar tasnifini, kasblarda mehnat turlarining ta`rifi” mavzusibo`yicha yangi bilimlarni egallaydi. Yakka holda guruh bo`lib ishlashni o`rganadi. Qisqa vaqt ichida ko`p ma`lumotga ega bo`ladi va baholanadi.

Uyga vazifa

O`qituvchi: “Kasblar tasnifini, kasblarda mehnat turlarining ta`rifi” mavzusi bo`yicha qo`shimcha yangi ma`lumotlar topish. Mavzuga oid test, tarqatma materiallarini va ko`rgazmali qurollarni tayyorlash. Kelgusi dars jarayoniga tadbiq etish.

O`qituvchi: “Kasblar tasnifini, kasblarda mehnat turlarining ta`rifi” mavzusi bo`yicha olgan bilim, ko`nikma va malakalarini amaliy mashg`ulot jarayonida qo‘llashga doir ma’lumotlar yig‘ish.


Mashg`ulot bochqichlari.

Bosqichlar

Mazmuni

Metodlar

Ajratilgan vaqt

1-bosqich

Tashkiliy qism: salomlashish, davomatni aniqlash,o`quvchilarni darsga davomatni aniqlash, o`quvchilarni darsga tayyorgarligini tekshirish,mashg`ulotning borishi haqida tushuncha berish.

Suhbat o`tkazish.

5

2-bosqich

O`tilgan mavzuni mustahkamlash: O`quvchilarga o`tilgan dars mavzusi bahs-munozara tashkil qiladi. Mavzuga oid muammoli savollarni tarqatma material sifatida o`quvchilarga tarqatadi O`quvchilarga berilgan topshiriqlarni tekshiradi va baholaydi.

Bahs munozara,

savol-javob



5

3-bosqich

Yangi mavzu bayoni. Mavzuning maqsadi, asosiy ma`no mazmuni,qo`llaniladigan ish usullari, o`quvchilarga tushuntirib beriladi.

Suhbat, ko`rsatmali

lik,


20

4-bosqich

Yangi mavzu yuzasidan o`quvchilar bilimini mustahkamlash: mavzu bo`yicha sinov testi o`tkazish va o`quvchilar bilimi mustahkamlash.

Test

7

5-bosqich

Amaliy mashg`ulot: o`quvchilarni mavzuga oid bilimlarini mustahkamlash maqsadida maktab bog`ida ishlarni tashkil qilish.

Suhbat, ko`rsatmalilik, savol-javob,

6

6-bosqich

Uyga vazifa berish, darsni yakunlash

Mavzu yuzasidan qo`shimcha yuzasidan adabiyotlardan foydalanib mavzuni mustahkamlab tayyorlanib kelish va mavzuga oid ma`lumotlarni to`plash.



Og`zaki muloqot

2


Darsning maqsadi:

a) Ta’limiy: Kasbga yaroqlilik va kasbga moyillikni tarbiyalash.

b) Tarbiyaviy: O’quvchi yoshlarga kasblar haqida umumiy tushunchalar berish.

v) Rivojlantiruvchi: O’quvchilarning kasblar haqidagi bilim va ko‘nikmalarini yanada shakllantirish.

Darsning jihozi: Darslik, kasblarga oid rasmlar.

Dars usuli: Noan’anviy, aralash, Klaster, “Aqliy hujum”, guruhlarga bo‘lish.

DTS talabi: O’quvchilarni mustaqil va mantiqiy fikrlashga o‘rgatish va ularni musiqiy savodxonligini oshirish.

Tashkiliy qism – 5 daqiqa.

O’quvchilar bilan salomlashib sinfni umumiy holatini ko‘zdan kechirib, navbatchi o‘quvchi orqali davomatni aniqlab o‘quvchilarni darsga tayyorlash.



O’tilgan mavzuni so‘rash – 10 daqiqa.

O’tilgan mavzu yuzasidan savollar beriladi. Qo‘lini ko‘targan o‘quvchidan so‘rab baholanadi.



Yangi mavzu bayoni – 20 daqiqa

Kasbga yaroqlilik - odam bilan uning ishn kasbi o‘rtasidagi o‘zaro muvofiqliqdir. Ayni mana shu muvofiqlik bo‘lgan taqdirdagina: «odam — kasb» formulasini ro‘yobga chiqarish imkoni tug‘iladi. Mana shunday o‘zaro munosabat hususida tuhtalib utamiz.

Har qanday kishining o‘zigagina xos bo‘lgan muayyan shaxsiy fazilatlar, xususiyatlar mavjud bo‘ladi. Tanlanayotgan kasbning shaxsga nisbatan qo‘yadigan talablariga mana shu shaxsiy sifatlar qay darajada mos kelishiga qarab odamining u yoki bu kasbga yaroqliligi to‘g‘risida bir qarorga kelish mumkun.

Kasbga yaroqlilikni to‘rt xil darajaga bo‘lib, ularni bir-biridan farq qilish mumkun.

1. Yaroqsizlik (mazkur kasbga yaroqsizlik). U vaqtincha ham bo‘lishi mumkin yoki amaliy jihatdan ruyobga chiqmaydigan bo‘lishi ham mumkun. Kishining salomatligi yomon bo‘lganda, u yoki bu sohadagi ishga o‘sha kishining sog‘ligi, shifokorlarning nuqtai nazariga qaraganda to‘g‘ri kelmaydi, deb topilgan hollarda kasbga yaroqsizlik to‘g‘risida gapirish mumkun.

Tanlangan kasbga sog‘likning to‘g‘ri kelmasligi xususidagi ushbu guruh to‘g‘risida biz bundan oldingi paragrafda mufassal to‘xtalib o‘tgan edik. Lekin tanlangan kasbga faqat sog‘lik emas, balki bundan boshqa omillar ham monelik qilishi mumkun. Gap shundaki, butun bir guruhni tashkil etuvchi bir qator kasblar odamga nisbatan juda katta talablar qo‘yadi. U kasblarga faqat maxsus qobiliyatga ega bo‘lgan kishilargina muvofiq kelishi mumkin. Agar kishida mana shunday maxsus qobiliyat yo‘q bo‘lsa, uni urinish bilan to‘ldirib bo‘lmaydi. Bunday hollarda kishidan o‘z kasbiga nisbatan mutlaqo yaroqli bo‘lish talab qilinadi, deb aytadilar.

Bajaradigan ishlari jarayonida odamlarning sog‘ligi va hayoti uchun xavfli bo‘lgan, kutilmagan vaziyatlar sodir bo‘lishi ehtimolda tutilgan kasblar uchun o‘z kasbiga ana o‘shanday mutlaqo yaroqli bo‘lish sharti qo‘llaniladi. San’at bilan bog‘liq bo‘lgan kasblar to‘g‘risida ham xuddi mana shu gaplarni aytish mumkin: masalan, agar kishini tasviriy sat’at sohasida ishlash uchun qobiliyati bo‘lmasa, rassom, arxitektor, haykaltarosh bo‘lib yetishini amri maholdir.

2. Yaroqlilik (u yoki bu kasb yoxud guruhga yaroqlilik). Kasbga yaroqlilikning ushbu darajasi shu bilan ajralib turadiki, bundan biror sohadagi mehnatga nisbatan monelik qiluvchi omillar bo‘lmaydi, lekin ayni mahalda kishida mazkur kasbga yaqqol ko‘zga tashlanib turgan mayllar ham bo‘lmandi. «Siz mana shu kasbni tanlashingiz mumkin. Ajab emas, siz shu sohada yahshi mutaxassis bo‘lib yetisharsiz» - deb tasalli berishadi, bu kasbni tanlagan kishilarga. Bu jihatdan kasbga yaroqlilik darajasini ham yuqoridagi ta’rifdan bilib olish mumkin.

3. Mos kelish (u yoki bu faoliyat sohasiga odamning mos kelishi). Bunday hollarda odamning ayrim shaxsiy fazilatlarini ko‘rsatib o‘tish mumkin. Bu fazilatlar muayyan kasb yoki kasblar guruhi talablariga aniq (shubhasiz) mos keladi. Masalan, biror kishida muayyan bir sohada u yoki bu mehnat obyektiga masalan, biologiya, texnika va hokazo obyektlarga nisbatan qiziqish bo‘lishi yoxud biror sohada o‘zini amaliy ishda sinab ko‘rish vaqtida ba’zi bir yutuqlarini qo‘lga kiritgan kishilardagi muvofiqlik, o‘z kasbiga mos kelish buning misolidir. Kasbga yaroqlilikning bu darajasidagi kishilarga nisbatan shunday deb murojaat qilish mumkin: «Siz mana shu kasbni tanlasangiz bo‘ladi, siz yaxshi mutaxassis bo‘lib yetishiningiz shubhasiz».

4. Havas (mazkur kasbga, faoliyat sohasiga). Ishga havasi (rag‘bati) bo‘lgan bunday kishini mehnatchi sifatida inson taraqqiyotining mazkur bosqichida kasbga yaroqlilikning oliy darajasi deb hisoblash mumkin. Bu yerda gap odamini boshqalardan ajratib turadigan sifatlar to‘g‘risida bormoqda. Kishi taxminan o‘zi bilan bir xil sharoitda ishlayotgan va o‘qiyotgan tengdoshlaridan yaqqol ajralib turadi. Kasbga yaroqlilikning bunday darajasiga quyidagicha ta’rif berish mumkin: «Siz faoliyatning shu sohasi-da, ha, ayni mana shu sohada yaxshi mutaxassis bo‘lib yetishasiz».

Kasbga yaroqlylik tug‘ma sifat emas. U mehnat faoliyatida shakllanib boradi mehnat jarayonida faqat kasbiy idrok, xotira va tafakkur rivojlanibgina qolmay, odamda muayyan xulq-atvor tipi ham, uning jamoada ishlashga xos yo‘nalishi ham, talabchanligi ham, burchni anglash hissi ham, shaxsning boshqa shu singari fazilatlari ham rivojlanib boradi.

Ko‘pchilik kasblarda ularga yaroqlylik masalasida odamga mutlaq talablar qo‘yilmaydi; unda yetishmaydigam zarur fazilatlar, xususiyatlar, qobiliyatlar o‘rnini boshqalarini rivojlantirsh hisobiga qoplash mumkin.

Odamda mavjud bo‘lgan barcha fazilatlarni kasbiy jihatdan qimmatli, zararli yoki neytral (xolis) sifatlar deb bir necha turga ajratish mumkinmi? Yo‘q. Gap shundaki, hatto eng oddiy biror kasb to‘g‘risida gap ketganda ham kasbiy jihatdan yagona va shubhasiz qimmatli fazilatlar to‘g‘risida gapirib bo‘lmaydi. Misol uchun, ko‘p dastgohchi to‘quvchilar kasbini olib ko‘raylik. Ularning bir xillari tez harakat qilish hisobiga yuksak natijalarga erishadilar, boshqalari esa ehtiyotkorlik, puxta ishlash, ishning ko‘zini bilish hisobiga yutuqqa erishadilar, uchinchi bir xillari, esa, ishini bir maromda, bir xil sur’atda tashkil etish hisobiga muvaffaqiyatga erishadilar. Xodim qanchalik malakali bo‘lsa, u o‘zining kuchli tomonlaridan shunchalik ko‘proq (maksimal) darajada foydalanadi hamda o‘zining zaif tomonlarini yengib, har xil vositalar bilan ularning o‘rnini qoplaydi. Natijada ishda takrorlanmas individual uslub vujudga keladi. Shuning uchun ham: «Ish ustasidan qo‘rqar» - degan dono maqol to‘qilgan.

Odamning o‘z kasbiga yaroqli ekanini quyidagi asosiy fazilatlariga qarab belgilanadi: fuqoralilik fazilatlari (masalan, diniy e’tiqod, vatanparvarlik, jamoatchilik. umumfoydasi uchun mehnat qilish ehtiyoji va boshqalar); mehnatsevarlik, mehnatga halol munosabatda bo‘lish, mazkur sohadagi faoliyatga nisbatan ijobiy qiziqish amallarning mavjudligi, aql-idrokning keng va teranligi, puxtalik, intizomlilik, o‘z-o‘zini nazorat qilishning rivojlanganligi, tashabbuskorlik, salomatligining yaxshiligi va boshqa shunga o‘xshash sifatlar maxsus qobiliyatlar (masalan, royallarni sozlovchi kishi uchun musiqani tinglay olish qobiliyatining yaxshi rivojlangan bo‘lishi, Kamolot YoIH yetakchisi uchun ko‘pchilik bilan muloqotga kirishib, tezda til topishib keta olish qobiliyati zarur va hokazo).

O’z kasbingizga yaroqlilik uchun zarur bo‘ladigan ayrim fazilatlarni o‘zingiz muntazam ravishda shakllantirib borishingiz mumkin va lozim (etiqod, halollik, burch hissi, jamoa bo‘lib ishlash ana shunday shakllantirib borishni talab qiladigan fazilatlar hisoblandi).

Biz hozir «odam kasb» formulasidagi o‘zaro aloqadorlikning bir tomonini qarab chiqdik. Endi odam uchun kasbning o‘zi yaroqsiz bo‘lib qolishi mumkin bo‘lgan holat to‘g‘risida gaplashamiz. Buni quyidagi misolni qarab chiqish orqali tushuntirish mumkin.

Konstruktorlar qudratli ko‘tarish mashinasi yaratdilar, lekin buni qaraylik, bu mashinani boshqarish juda og‘ir ekan (tushirish, tormozlash, to‘xtatish richagini bosish, uni bir joydan ikkinchi joyga surish uchun haddan tashqari katta jismoniy kuch talab qilinar ekan). Bunday holda kishining, masalan, ayol kishining bu mashinada mashinist bo‘lib ishlash kasbiga loyiq emasligi to‘g‘risida gapirib o‘tirmasa ham bo‘ladi, bunda mashinani boshqarish usulini o‘zgartirish kerak bo‘ladi.

Yuqorida aytilganlardan shunday xulosa kelib chiqadiki, odamning kasbga yaroqliligi o‘zgaruvchan xarakterga egadir. Kasbga yaroqlilikni shakllantirish bu faqat odamdagi muayyan fazilatlarni (masalan, o‘z-o‘zini tarbiyalash vositalari bilan) rivojlantirishdangina iborat bo‘lib qolmay, shu bilan birga mehnat sharoitini, ishlab chiqarish vositalarini o‘zgartirishni ham taqozo etar ekan.

1. Kishining kasbga yaroqliligi to‘g‘risida uning qanday fazilatlariga qarab baho berish mumkin?

2. Siz kasbga yaroqlilikning qanday turlarini bilasiz? Mutlaqo yaroqlilikni talab qiladigan kasblarni sanab bering.

3. Kasbga yaroqlilikni shakllantirib bo‘ladimi? Misollar keltiring.

4. Siz o‘zingiz tanlagan kasb uchun qanday fazilatlarni muhim deb hisoblashingizni aytib bering?



O’z-o‘zini tarbiyalash va kasb tanlash

Siz o‘zingizning bo‘lg‘usi kasbingizni tanlash to‘g‘risida o‘ylar ekansiz, o‘z qiziqishlaringiz, mayllaringiz, imkoniyatlaringizga baho bera boshlaysiz. Xullas, siz o‘z fazilatlaringizning murakkab tomonini tahlil qilishni o‘rganasiz. Zero har bir kishi o‘zining bo‘lg‘usi mehnat yo‘li to‘g‘risida o‘ylayotgan vaqtda bu fazilatlarni etiborga olmay iloj yo‘q.

Kishi o‘z ustida ishlashini, o‘z xarakterini, iroda kuchini shakl1antiridigan, o‘zining kasbiy qobiliyatlarini rivojlantirishni istasa, hech qachon kech bo‘lmaydi, lekin bu ishni yoshlik paytidan boshlagan ma’qul.

Abdulla Oripov o‘z xarakteri va prodasi ustida zo‘r berib ishlashning ajoyib namunasi bo‘lishi mumkim. Uning yoshligida kishini xayratga soladigan darajada aniq maqsadni ko‘zlab ishlaydigan va nihoyatda zo‘r ish qobiliyatiga ega bo‘lganligi to‘g‘risida E.Voxidov bunday hikoya qiladi: «U juda yosh paytidan ishlab, hali maktabda o‘qib yurgan paytlaridayoq qattiq mehnat ishga o‘rgangan va umuman har bir kunni o‘zi tuzib chiqqan qat’iy jadval asosida o‘tkazishga uringan edi. Bu jadvalga o‘qish ham, dars tayorlash ham, kitoblar mutola qilish ham, dam olish ham, sayr qilish ham, turli o‘yinlar bilan mashg‘ul bo‘lish ham kiritilgan edi yoki mashg‘ulot qancha vaqt, ya’ni soat nechadan nechagacha davom etishi jadvalda aniq ko‘rsatilar edi. Hech qanday kuch yoki sabab uning o‘zi tomonidan belgilab qo‘yilgan ish tartibini qaytarishiga majbur qila olmas edi. Faqat yangidan paydo bo‘lgan ishlarigina, uning o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan muhim mashg‘ulotlarni o‘tkazishdagi belgilangan tartibni o‘zgartirishi mumkin edi.

Bu ishda birinchi qadamni o‘zidagi mustahkamlanishi va rejalashtirilishi zarur bo‘lgan fazilatlar ro‘yxatini tuzib chiqishidan boshlash kerak. Shuningdek, har bir kishi faqat o‘zidagina bo‘lgan, ba’zi bir xususiyatlarini yo‘qotishni ham, o‘zgartirishni rejalashtirishi, o‘zidagi salbiy sifatlar o‘rniga ijobiy fazilatlarni rivojlantirishi, ko‘p mashq qilishi, mehnatni tashkil qilishning yana ham takomillashtirilgan usullaridan, yangicha ish rejalaridan foydalanmog‘i kerak va hokazo.

Kishi o‘zini-o‘zi boshqarishni o‘rganib olishi uchun birinchi o‘zini bilmog‘i kerak. O’z ehtiyojlari va qobiliyatiga qiziqishlari va xulq-atvori, motivlariga, iztiroblari, kechinmalari va fikru-o‘ylariga ongli munosabatda bo‘lmog‘i kerak. Kishi o‘zini-o‘zi faqat aniq mehnatdagina bilishi mumkin, ya’ni mehnat faoliyatining talablariga o‘zidagi bilim, mahorat va malakalar mos kelish-kelmasligini tekshirib ko‘rshni, o‘zining jismoniy imkoniyatlariga, iroda sifatlariga, jamoa ichida ishlay olish mahoratiga, odamlar bilan muomala qilish madaniyatiga chuqur baho bermog‘i kerak va hokazo. Bundan o‘z-o‘zini nazorat qilish, o‘z-o‘zini tahlil qilish natijalarini shaxsiy kundalik daftarga yozib borish foydalidir, bu har kim o‘ziga obyektiv baho berish hamda o‘z-o‘zini takomillashtirib kamolga yetkazib borish real rejasini tuzib olish imkonini beradi.

Mana, masalan, ulug‘ o‘zbek shoiri Muammad Yusuf tutgan kundalikdan olingan quyidagi ba’zi bir fikrlarni o‘qib ko‘ring: «Sen har kuni ertalab turib butun kun bo‘yi nima ishlar qilishing kerakligini o‘zing uchun topshiriq tarzida yozib chiq va belgilangan ishlarning hammasini bajar. O’z so‘zingga amal qil. Basharti, sen biror ishni qilishga kirishgan bo‘lsang, o‘zingdagi butun kuch-quvvat va qobiliyatni mana shu ishni bajarishga qarat».

Har kim o‘ziga, o‘z qobiliyatlariga, axloqiy sifatlariga, har xil harakatlariga tanqidiy baho berishi, o‘zi tanlayotgan kasb talablariga o‘z imkoniyatlari qanchalik muvofiq kelishini taqqoslab ko‘rish imkonini beradi. Kishi o‘ziga-o‘zi past baho qo‘yadigan bo‘lsa, bu uning o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishiga xalal beradi, agar kishi o‘ziga-o‘zi ortiq baho beradigan bo‘lsa, bu ayanchli oqibatlarga, jamoa o‘rtasida kelishmovchiliklar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.

Har bir kishi o‘z ustida muvaffaqiyatli ish olib borishi uchun intizomli bo‘lmog‘i kerak, ya’ni u belgilangan axloq-odob qoidalariga, mashg‘ulot tartibiga bo‘ysinmog‘i, oldindan belgilab qo‘yilgan yashash va mehnat qilish tartibi talablariga qat’iy rioya qilmog‘i lozim. Mana, masalan, mashhur o‘zbek pedagogi S.R.Rajabov o‘z hayotida qanday qoidalarga amal qilganligini o‘qib ko‘ring:

«Mukammal darajada vazminlikka, juda bo‘lmaganda, sirtdan vazmin bo‘lib turishga erishish.

So‘zda va amaliy ishlarda rostgo‘y bo‘lish.

Har bir hatti-harakatni puxta o‘ylab ko‘rish.

Qat’iyatli bo‘lish.

Agar zarurat bo‘lmasa, o‘z haqingda bir og‘iz ham so‘z aytmaslik.

Vaqtni behuda o‘tkazmaslik, duch kelgan ishni emas, balki o‘zi xoxlagan ishni qilish. Har kuni kechqurun o‘z hatti-harakatlari to‘g‘risida halollik bilan hisobot berish. Qilingan ishlar bilan ham, hozir qilinayotgan ishlar bilan ham, endi qilinajak ishlar bilan ham hech qachon "maqtanmaslik".

Xarakterning, iroda kuchining aniq maqsadga yo‘naltirilgan shakllantirilishi, bu siz qanday kasbni tanlashingizdan qat’iy nazar, bozor iqtisodiyotining istagan bir sohasida muvaffaqiyatli ravishda ishlash uchun zarur bo‘lgan shaxsiy manfaatlarni rivojlantirishning tarkibiy qismidir.

Siz o‘zingiz tanlagan bo‘lg‘usi kasbingizga yaroqlilikni shakllantirish uchun o‘zingizda rivojlantirib borishingiz lozim bo‘lgan sifatlar ro‘yxatini tuzishga harakat qilib ko‘ring.

Darsning yakuniy qismi – 13 daqiqa

O’quvchilarni baholash va rag‘batlantirish – 2 daqiqa.

Uyga vazifa berish: “Men sevgan kasb” mavzusida referat yozib kelish.



Download 1,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish