Kasb tanlashga

Bitiruv malakaviy ishning tavsifiy xususiyatlari va
uni amalga oshirish texnologiyasi
llm iy -ta d q iq o t m an tig‘i asosida m alakaviy ish n i tayyorlash ilm iy -
tadqiqot tizim ig a
0
‘xshash yoki aynan shunday tu zilm aga ega
M alakaviy ish loyihasi
404

---

Bitiruv malakaviy ishning mazmuni va tarkibiy tuzilishi.
Bitiruv malakaviy ishning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilar- 
dan iborat:
• sarvaraq;
» mundarija;
• kirish;
• asosiy qismning bob va bo‘limlari;
® xulosa;
9 foydalanilgan m anba va adabiyotlar ro‘yxati; 
o ilovalar.
Bitiruv malakaviy ishning tarkibiga, slumingdek, m a’lumotlar 
beradigan sahifa ostidagi izoh, qisqartm alar ro‘yxati, notanish 
va tushunilishi qiyin bo‘lgan tayanch so‘zlar lug‘ati ham kirishi 
mum kin.
Bitiruv malakaviy ishning mundarijasida varaqlar tartib ra- 
qam lari bilan ko'rsatilgan kirish, barcha bob va bo‘limlar, xulosa, 
foydalanilgan manba va adabiyotlar ro‘yxati ham da ilovalarning 
sarlavhalari keltiriladi. M undarija sarvaraqdan keyin joylash- 
tiriladi.
Bitiruv malakaviy ishning kirish qismi quyidagilarni o‘z ichiga 
olishi lozim;
® m avzuning dolzarbligi (mavzu asosnomasi);
» m uam m oning o'rganilganlik darajasi;
® tadqiqot maqsadi;
9
tadqiqot vazifalari; /
® tadqiqot obyekti va \iredm eti (voqealarning ijtimoiy psixo- 
logik, pedagogik, etnik, milliy, hududiy va jinsiy ketma-ketlikda 
sodir bo‘lishiga asoslangan doiralari);
® kutiladigan natija;
9 tadqiqot metodlari;
® tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati;
® foydalanilgan m anba va adabiyotlarning tanqidiy tahlili;
9
ishning tarkibiy tuzilishi.
Bitiruv malakaviy ishning kirish qismida malakaviy ishning 
dolzarbligi asoslanadi, amaliy ahamiyati, ilmiy yangilik yoki mu- 
ammoli tomonlari aks ettiriladi, malakaviy ishda ko‘rib chiqiladi- 
gan muammolar, ishning maqsad va vazifalari belgilab beriladi.
Foydalanilgan m anba va adabiyotlarning tanqidiy tahlilini tu- 
zishda qo‘yiIgan m uam m oni o'rganish uchun u lar nim aga e’tibor
405

---

berishlari kerakligini aniqlash, shuningdek, ularning muallifi 
qanday manbalarga tayanganliklariga e’tibor qaratish lozim. 
Buning uchun foydalanilgan manba va adabiyotlarning tanqi- 
diy tahlih sifatida keltirilgan m e’yoriy-huquqiy dalolatnomalar, 
ularning m ualliflari va ishlarini almashtirish m um kin emasligini 
unutmaslik lozim.
Foydalanilgan manba va adabiyotlar tahlili mavzusi yoki 
ko‘rgazmali tamoyil bo‘yicha tuzilishi talabaning (ya’ni, uning 
o‘qigan materiallariga shaxsiy munosabati) bahosini o‘z ichiga oli- 
shi, muam m oning qayta ishlanganlik darajasini ko‘rsatishi, to‘liq 
o‘rganilmagan masalalarni aniqlashi lozim. Kirish bitiruv m ala­
kaviy ish umumiy hajmining 10—15 foizini tashkil etishi lozim.
Bitiruv malakaviy ishning asosiy qismi tadqiqot uchun tan lan ­
gan mavzuning nazariy jihatlarini yorituvchi bob va bo‘lim lardan 
tashkil topishi, mavzu xususiyati mos tarzda mashinashunoslik va 
mashinasozlik fanlari, ixtisoslik fanlari mazmuni, tadqiqot m eto- 
di va texnikalarini kirituvchi m azm un, kutiladigan natijalarning 
bayon etilishi, xulosalarning shakllantirilishi va amaliy tavsiyalar 
berilishi lozim.
Zarurat tug‘ilganda bitiruv malakaviy ishda talaba tom onidan 
taklif etilayotgan tavsiyalarning tatbiq etilishidagi ijtimoiy-iqti- 
sodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari beriladi.
Asosiy qismni nazariy va metodik qismlar tashkil etib, bunda 
tashkil etuvchi bob va bo‘lim larning mazmuni bitiruv malakaviy 
ish mavzusiga to‘liq mos kelishi va uni to‘la ochib berishi darkor. 
Bob va bo‘lim lar talabaning qisqa, m antiqan to‘g‘ri va dalillar 
keltirib to‘plagan, tizimlashtirgan hamda tahlil qilgan material- 
larini bayon etish qobiliyatini namoyish etishi lozim.
Nazariy qismni tashkil etuvchi bo‘limlar:
• o‘rganilayotgan muam m oning nazariy-metodik asoslari;
• o‘rganilayotgan muam m oning qaysidir muayyan o ‘quv 
muassasasida aniqlanishi va tahlil qilinishi;
• m uam m oni bartaraf etish bo‘yicha chora-tadbirlar va tavsi­
yalar ishlab chiqish;
• malakaviy ishning bajarilishini ta ’minlovchi texnik ta ’minot;
• malakaviy ishning iqtisodiy qiymati;
• ixtisoslik fanlaridan mavzuga mos nazariy materiallar;
• bitiruv malakaviy ishning huquqiy ta ’m inoti kabi m asalalar­
ni o‘z ichiga olishi lozim;
406

---

• tadqiqot obyektining funksiyalari, vazifalari, sohasi;
• tashkiliy tuzilm a, boshqaruv tizim i, uning tashqi va ichki 
aloqalarining o‘ziga xosligi;
• tadqiqot obyektining texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlari;
• texnik yechim va hisob-kitob ishlari;
• texnik chizm achilik va loyihalash asoslari;
• tadqiqot obyektida mavjud kam chilik va muam m olar;
» muqobil vazifalarni nazariy va amaliy hal etishning um umiy 
usullari va hokazo.
Kasb ta ’limi ta ’lim yo‘naIishiari talabalarining bitiruv m alaka­
viy ishining nazariy qismida dizayn va konstruksiyalash qismlari 
kiritilishi tavsiya etiladi. Bunda:
• konstruksiyalanayotgan buyum uchun talablarni aniqlash;
• kostyum stilistikasi va konstruktiv-dekorativ yechim ni 
asoslash;
• asos konstruksiyasini qurish uchun kerakli o‘lchovlar;
• asos konstruksiyasini hisoblash va qurish;
» konstruksiyalanayotgan buyum ni texnik modellashtirish;
• ishchi hujjatlarni tuzish;
• konstruksiyalanayotgan buyum uzelini tikish uchun asbob- 
uskuna va tikish usullarini tanlash;
• buyumga ishlov berish texnologik kartasi;
• material tanlash va f»1oslash.
Bitiruv malakaviy ishiling nazariy qismida ko'rgazm ali va 
raqam lar bilan ko‘rsatilgan m ateriallardan foydalanish m aqsad- 
ga muvofiq. Ko‘rgazmali m ateriallar (jadval, diagram m a, gisto- 
gram m a, rasm, chizm a, surat va fotohujjatlar)ni namoyish qilish 
shakllarini tanlash asosan tadqiqot mavzusining tavsifi va maq- 
sadiga bog‘liqdir. Biroq bunda bitiruv malakaviy ishning asosiy 
qismiga joylashtiriluvchi barcha ko‘rgazmali m ateriallar yuqori 
darajadagi yangi, foydali m a’lum otlarni berishi zarurligini h i­
sobga olishi lozim. M asalan, m atnda keltirilgan jadvalning asosiy 
qismi tahliliy tavsifga ega bo‘Iishi, raqam li ko‘rsatkichlarni tahlil 
qilish va qayta ishlash natijalari hisoblanishi lozim. Dastlabki 
Statistik m a’lum otlarni o ‘z ichiga olgan jadvallar ishning alohida 
ilova qismida keltirilishi talab etiladi.