Kasb tanlashga

Joriy y o ‘riqnoma.
Bu yo‘riqnom a o ‘quvchilarning m ustaqil 
ishlari bilan bog‘liqdir. 0 ‘quvchilarning m ustaqil ishlari m ehnat 
darsining asosiy bosqichidir, U nga o ‘quv vaqtining 80% gacha 
qismi ajratiladi.
0 ‘quvchilar m ustaqil ishining sam aradorligi haqida ular to p ­
shiriqlarni qanday bajarayotgani, m eh n atd a o‘z bilim laridan 
qanday foydalanayotgani va hokazolarga qarab xulosa ch iq a­
rish m um kin. Bunday m a iu m o tla rn i o ‘quv jaray o n in in g b o ri­
shini m u ntazam va rejali kuzatish ham da nazorat qilish orqa- 
ligina olish m um kin. Shu sababli 
0
‘quvchilarning m ustaqil ishi 
o ‘qituvchining bunda qatnashm asligini m utlaqo nazarda tu t­
maydi. A ksincha, o ‘qituvchining roli alohida m as’uliyatli bo‘ladi. 
A m m o o ‘qituvchining vazifasiga faqat n im alar bo‘layotganini 
qayd qilish, b a ’zi o ‘quvchilar m ustaqil ishni uddalay olayotgani, 
boshqalari uddalay olm ayotganini ifodalovchi shakllarni sharh- 
lashgina kirm aydi. K uzatishlar natijasida olingan m a’ium otlar 
o‘qituvchi uchun boshlang‘ich m aterial bo‘ladi, o‘qituvchi shu 
m aterial bazasida o‘quvchilarga yondashish, u larning m ustaqil 
ishlarini boshqarishni am alga oshiradi.
O 'quvchilarning m ustaqil ishlari paytida o ‘qituvchi bir o ‘rindan 
boshqa ish o ‘rniga o ‘tib, zaruriyatiga qarab yakka yo‘riqnom ani 
am alga oshiradi. Agar h am m a o ‘quvchilarga qandaydir biror 
m a ’lum otni yetkazish yoki m a ’lum m ehnat usulini nam oyish q i­
lish lozim bo‘lsa, guruhiy yo‘riqnom a o ‘tkazadi. Yo‘riqnom a pay­
tida o‘qituvchi yo‘l qo‘yilgan xatonigina ko‘rsatib qolm aydi, balki 
eng m uhim i bu xatoning sabablarini ochib beradi, chunki xatoni 
tuzatishgina em as, unga bundan keyin yo‘l qo‘ym aslik kerak.
192

---

0 ‘q u vchilarning m ustaqil ish in i boshqarish o ‘qituvchidan 
yuksak pedagogik m ah o ratn i talab qiladi. 0 ‘quvchilarga yordam
berishda un in g uchun ish ni bajaraish em as, balki u larn in g faoli­
yatini to ‘g‘ri yo‘lga o ‘z vaqtida yo‘naltirish kerak, chunki ko‘pincha 
m eh n at jarayonidagi xatolar tu zatib b o ‘lm as kam chiliklarga 
(brakka) olib kelishi m a ’lum . Shu sababli o ‘qituvchi qayerda 
bunday xatolarga yo‘l qo‘yilishi m u m kin lig in i o ld indan ko‘rishi 
va o ‘quvchilarni u la rd a n saqlab qolishi kerak. 0 ‘quvchilarning 
m ustaqil ishini yo‘n altirish d a ularga ortiqcha g‘am x o ‘rlik qilaver- 
m aslik kerak, ch un k i bu o ‘quvch ilarn in g tashabbusini b o ‘g ‘adi, 
tex n ik ijodkorlikning rivojlanishiga to ‘sqinlik qiladi.
0 ‘qu vchilarning m ustaqil ishlari faoliyatini konstruksiyalash, 
texnologiyani tashkil etish, m odellashtirish, m ateriallarn i bevo­
sita ishlash, zanjirlar yig‘ish kabi h a r xil so h alarn i o ‘z ichiga o li­
shi m u m kin . H ar qanday holda h am m ustaqil faoliyat muvaf- 
faqiyatining z a ru r sharti unga o ‘quvchilarning tayyorgarligidir. 
A gar o ‘quvchilar to p sh iriq n i tu sh u n salar va u n i bajarish yo‘llarini 
tasavvur qila olsalar, ya’ni to p sh iriq n i bajarishga kuchlari yetsagi- 
na to pshiriqqa qiziqadilar. A gar to p sh iriq o ‘quvchilar hali egal- 
lam agan b ilim lar va m eh n at u su llarin i qo‘llashga m o ‘ljallangan 
b o ‘lsa, bu hoi o ‘quvchilarni loqaydlikka, o ‘z kuchlariga ishon- 
m aslikka olib keladi. Shu sababli o ‘qituvchi o ‘q u vchilarning m us­
taqil ishlashi uchun m eh n at to p sh irig ‘i xarak terin i belgilashda 
eng avvalo uni talab qilinayotgan bilim , ko‘n ik m a va m alakalar 
nuqtayi n azarid an o ‘quvch ilarn ing qo‘lidan kelish-kelm asligihi 
tekshiradi. Ba’zan o ‘quv ch ilarn ing m ustaqil ishi uchun obyekt­
larn i rejalashtirishda, agar vaqt im koni b o ‘lsa, buyu m n i tak ro r 
tayyorlashni bajarish h am m aqsadga muvofiqdir. B unday holda 
o ‘quvchilar o ‘sha usu llarni bajarishni m ashq qiladilar, o ‘qituvchi 
esa u lar oldingi xatolarni ta k ro ra n tak ro rlam a slik larin i tekshiradi.
M ehnat ta ’lim i jarayonida 
m e h n atn in g ijtim oiy foyda­
li xarakteri va m e’yorlanishi o ‘quvchilarni m ustaqil faoliyatga 
rag‘b atlan tirish n in g asosiy om ili hisoblanadi.
T ashkil etilgan m usobaqa o ‘quvchilar m ustaqil ishinin g sa­
m aradorligini oshirishd a m u h im vosita b o ‘lib xizm at qiladi. 
M usobaqaning to ‘g‘ri tash k il qilinishi, o ‘q uv chilarni yagona ja- 
m oaga birlashtirilishi xafagarchilik va ja njallarga olib kelm asligi 
kerak. Shu orqali o ‘quvchilarga b izning jam iy atim iz sharoitida 
m usobaqaning sanoat uchun tavsifli raqobatga h ech qanday alo-
193

---

qasi yo‘qligini tushuntirish lozim. H a r bir o ‘quvchining burchi 
jam o a m anfaatlarini unutib o ‘zinin g shaxsiy m uvaffaqiyatlariga 
intilish em as, balki, o‘z yutuqlarini yashirm ay o ‘z tajribasi bilan 
o ‘rtoqlashishi, o'rto qlariga yordam berishidadir.
M usobaqa sh artlarin i o‘qituvchi s in f faollari bilan birga­
likda ishlab chiqadi, m usobaqa natijalari esa devoriy gazetada 
m untazam yoritiladi, m aktab radios] orqali eshittirib boriladi va 
hokazo.
0 ‘quvchilarning m ustaqil ishi butun dars davom ida yoki u n in g
b ir qism ida uzluksiz o‘tishi, shuningdek yangi m aterialn i bayon 
qilish bilan alm ashinishin i (asosan 5 - 6 -sinflarda) m um kin.