"Kasb ta'limi" bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun (46-13 guruhi) Materialshunoslik fanidan ma'ruzalar (1-8) Tuzuvchi: dots. Xabibullayev R. A. Mundaruja

Такрорлаш учун саволлар:

1. 
   Материалшунослик фанини асосий вазифаси нима?
   
2. 
   Бу фаннинг ривожланиш тарихи қандай?
   
3. 
   Ўзбекистон саноатини ривожлантиришда бу фаннинг роли қандай?
   
4. 
   Металл ва металлмас моддалар орасидаги фарқи нима?
   
5. 
   Қора металларга қайсилар киради?
   
6. 
   Рангли металларга қайсилар киради?
   
7. 
   Металларнинг кристалланиш жараёни қандай содир бўлади?
   
8. 
   Хосил бўлган донларнинг ўлчамлари нималарга боғлиқ?
   
9. 
   Аллотропия ходисаси деб нимага айтилади?
   
10. 
    Металларнинг аллотропияланиш ахамияти нима?
    
11. 
    Кристалланиш деб қандай ходисага айтилади?
    
12. 
    Кристалланиш жараёнинг механизми нимадир?
    
13. 
    Кристалланиш жараёнинг термодинамик шарти нимада?
    
14. 
    Кристаллит деб нимага аталади?
    
15. 
    Кристалланиш тезлиги нималарга боьлиқ?
    
16. 
    Модификациялаш деб нимага аталади?
    
17. 
    Иккиламчи кристалланишни бирламчи кристалланишдан фарқи нимада?
    
18. 
    Реал металлар қандай металлар?
    
19. 
    Реал металларда учрайдиган тузилиш нуқсонларини тарифлаб беринг.
    
20. 
    Доналар чегаралари қандай нуқсонлар қаторига киради?
    

Таянч тушунчалар:
Изотропия - бир хил маънони беради.
Анизотропия - хар хил маънони беради.
Монотропия - яхлит маънони беради.
Флуктуация ходисаси - бу атомларни тўпланиб қолиши
Модификатор - қўшилган қўшимча элементлар
Полиморфизм - кристалл панжараларнинг ўзгариши
Аллотропия - alos - бошқа tropisi - бурилиш.

2–ma'ruza. Qotishmalar

Reja:
2.1. Қотишма тўғрисида умумий маълумот.
2.2. Qotishmalarning holat diagrammasi.
2.3. Po'latlar.
2.4. Cho'yanlar.

2.1. Qotishmalar to'g'risida umumiy ma'lumot

Икки ва ундан ортиқ элементларни бирга суюқлантириш йўли билан олинган мураккаб жисм қотишма деб аталади.
Техникада қотишмалар асосан бир неча металларни ёхуд металларни қўшиб суюқлантириш йўли билан олинади.
Бу усул билан олинадиган қотишмаларга чўян, пўлат, бронза, латун мисол бўла олади. Баъзи холларда қотишмалар шу қотишма таркибига кирувчи элементларнинг кукуни аралашмаларини махсус қолипларда пресслаб, сўнгра хосил қилинган буюмнинг таркибига қараб 1100-1400⁰ С температура оралиғида қиздириш йўли билан олинади.
Бундай қотишмалардан турли кескичлар учун ишлатиладиган қаттиқ қотишма пластинкалари ва қўпгина металокерамик деталлар бунга мисол бўла олади.
Текширишлар шуни кўрсатадики, қотишма таркибига кирувчи элементларнинг атом диаметрлари кристалл панжара хилига ва уларнинг суюқланиш температурасига ва умуман айтганда элементлар атомларининг ўзаро муносабатига кўра қотишмалар: механик аралашмага, кимёвий бирикмага, қаттиқ эритмага бўлинади.