"Kasb ta'limi" bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun (46-13 guruhi) Materialshunoslik fanidan ma'ruzalar (1-8) Tuzuvchi: dots. Xabibullayev R. A. Mundaruja

4. Болғаланувчан чўян. Болғаланувчан чўян. Оқ чўян қуймасини узоқ вақт (3-4 кун) давомида 900-1000°С температурада юмшатиш натижасида олинади. Бу жараён натижасида Fe С перлитга ва бодроқ нусха графитга парчаланади. Болғаланувчан чўянларнинг чўзилишдаги мустаҳкамлиги чегараси бошқа чўянларникига қараганда юқорироқ бўлиб, у зарб кучлари таъсирига ва коррозияга яхши қаршилик кўрсатади. Бу чўянни болғалаб бўлмайди.
Болғаланувчан чўян дегани шартли ном бўлиб, бу ном унинг кулранг чўянга қараганда бироз пластик бўлгани учун берилган.
Болғаланувчи чўянни баъзи маркалари куйидагича:
Феррмитли чўян КЧ 37-12, КЧ 35-10, КЧ 33-8, КЧ 30-6
Перлитли чўян КЧ 20-3, КЧ 35-4, КЧ 30-3: болғаланувчан эканлигини кўрсатади.


Текшириш учун саволлар:

1. 
   Пўлат деб нимага айтилади?
   
2. 
   Пўлатлар қандай турланади?
   
3. 
   Пўлатларнинг маркаланиши
   
4. 
   Легирланган деган сўзнинг маъноси нима?
   
5. 
   Легирланган пўлатлар қандай маркаланади?
   
6. 
   Чўян деб нимага айтилади?
   
7. 
   Чўянлар қандай турланади?
   
8. 
   Махсус чўянлар дан мисол келтиринг.
   
9. 
   Легирланган деган сўзнинг маъноси нима?
   
10. 
    Легирланган пўлатлар қандай маркаланади?
    

Таянч тушунчалар:
Ст - сталь яъни пўлат маъносини билдиради.
Кп ~ кипящий - кайнайдиган
Мn - маргенец, Б-биссемер, К – конвертор усулида пўлат олиш.
Легирловчи элемент - суюқ металлнинг таркибига қўшилиб унинг хоссаларини ўзгартирувчи модда.
СЧ - (серий чугун) кулранг чўян
К-(ковкий чугун) болғаланувчан чўян
В-(высокопрочный чугун) пухталиги юқори чўян

3-ma'ruza. Рангли металлар ва уларнинг қотишмалари

Reja:
1. Алюминий ва унинг қотишмалари
2. Mis va uning qotishmalari.
3. Титан, магний ва уларнинг қотишмалари
4. Қалай, курғошин, рух ва уларнинг қотишмалари
5. Антифрикцион қотишмалар