Картошка ниҳолларининг “қора сон” ва туганакларининг юмшоқ бактериал чириш касаллиги

Экиш учун тавсия этиладиган навлар: Рубин, Дунган, Лола, Майский, Эртапишар ва ҳ.к.
Уруғ танлаш. Экиладиган уруғи тоза, юқори унувчан, касалликлардан ҳоли, бутун (синмаган), вазндор, бўлиши зарур. Уруғлар бошқа ўсимликлар уруғлари ва аралашмаларидан тозаланади
Ер тайёрлаш. Сабзавот илдизмевалар органик моддаларга бой ўтлоқи тупроқлар, ўғитланган қумоқ, енгил соз бўз тупроқли ерларда яхши ўсади.
Экиш муддати. Редиска қисқа кунли сояга чидамли ўсимлик, ёруғлик етишмаса ҳам ўсаверади. У ўғитланган унумдор ерларга эрта баҳорда февраль охири–март бошларида, кўпинча бир неча муддатда ёки кузда – сентябрь ойида экилади. Уруғ сепилгандан кейин хаскаш билан тупроққа аралаштирилади. Редиска ёзда экилмайди, чунки у ёз ойларида тез пишиб ўтиб кетади ва таъмини йўқотади. Уруғи экилиб, ниҳоллар пайдо бўлгандан жуда тезпишар навлари 25–30, ўртапишарлари 35–40 ва ўртачи кечки навларининг илдизмевалари 40–45 кунда етилади. Редиска уруғининг униб чиқиши, ўсиб-ривожланиши учун энг қулай ҳарорат ўртача 15–18 ^оС ҳисобланади. Лекин редиска паст ҳароратда (8–12 ^оС) ҳам ўсади ва -3–4 ^оС совуққа бардош беради. Ҳарорат 25–30 ^оС ва ундан ҳам юқори бўлганда редис ёғочлашиб, таъмини ва сифатини йўқотади.
Парваришлаш. Ўсимлик 1–2 тадан чинбарг чиқарганда яганаланади ва бир йўла ўтоқ қилинади. Қатордаги ўсимликлар ораси тезпишар навлар учун 3–4 см, кечпишарларига эса 5–6 см. да бир тупдан қолдирилади. Баҳордаги ёғингарчиликка қараб редиска 2–4 марта суғорилади, қатор оралари культивация қилинади, бегона ўтлар йўқотилади.
Касаллик ва зараркунандаларга қарши курашиш. Редиска касалликларга анча чидамли салқинсевар ўсимлик ҳисобланади.
Ҳосилни йиғиштириш. Редиска ҳосили илдизмевалари етилишига қараб 3–4 марта танлаб териб олинади.

Қандай шароитда томорқамизда ёмғир чувалчанглари яхшироқ кўпаяди?

Ёмғир чувалчанглари ўсимликларнинг тупроқ остидаги илдизлари ва тупроқ устидаги палакларининг чириётган (парчаланаётган) тўқималари билан озиқланади. Тупроқ исиб бошлаган вақтида чувалчанглар пилла қўйиш учун гўнг ва компост қолдиқлари тўпланган жойга кўчиб ўтади. Уларнинг кўпайиш суръати ва маҳсулдорлиги азотга бой тупроқда кескин ортади. Чувалчангларнинг озиқланиш режими озиқа сифати, тупроқ шўрлиги, муҳитнинг нордонлик даражасига боғлиқ. Тупроқ намлиги 40-45% дан кам бўлса, уларнинг ҳаёт фаолияти тўхтайди, тупроқ намлиги 20% ташкил этганда эса чувалчанглар ўлади. Чувалчанглар учун тупроқнинг энг мақбул намлик даражаси 70-80%. Оптимал нордонлик муҳити – рН 7. Улар учун энг яхши шароит – тупроқ унумдорлигининг биологик қайта (такрор) ишлаб чиқарилиши ва айниқса сидератлар қўлланилгани, оптимал алмашлаб экиш шароитлари. Тупроқни юмшатиш ва минерал ўғитлар бериш (киритиш) нуқтаи назаридан тупроқ ҳаётига инсон аралашуви имкон қадар минимал даражада бўлиши керак.
Чувалчанглар жуда маҳсулдордир. Ҳар бир жинсий етилган вакил ёз мавсумида 18-24 пилла қўяди. Ҳар бир пиллада 1-21 тухум мавжуд бўлади. 2-3 ҳафтадан кейин тухумлардан янги вакиллар чиқади. Тухумдан чиққан вакиллар 7-12 ҳафтадан кейин авлод беришга тайёр бўлади. Етилган вакиллар 10-15 йил яшайди, уларнинг узунлиги бир неча см дан бир неча ўн см гача бўлиши мумкин.
Чувалчангларнинг актив фаолияти йилда 6-7 ой давом этади. Ҳарорат 5^оС бўлганида улар 30 см гача бўлган чуқурликка кириб кетади. Баҳорда эса ерни музлаган қатлами эришидан 10 кун олдин улар ўз фаолиятларини тиклайди.