Картошка етиштириш 2-китоб мундарижа

ЭКИН СИФАТИДА ЁЗДА ЯНГИ КОВЛАНГАН

ТУГАНАКЛАРИДАН ЭКИБ ЕТИШТИРИШ

Нав танлаш. Ёзда янги ковланган туганак билан экиб бир йилда икки ҳосил олишга тиним даври қисқа, ўсиш даври 75-90 кун бўлган тезпишар ва ўртатезпишар юқорида номлари келтирилган навларни – Сантэ, Бинелла, Кондор, Марфона, Каратоп, Аризона, Савиола, Пикассо, Гала, Эволюшн, Мондиал, Алмера, Воларе, Яроқли-2010, Баҳро-30 кабилар мос эканлиги тадқиқотларимиз асосида аниқланди (3-жадвал).
Баҳорги пайкал ҳосилини йиғишга тайёрлаш. Юқорида қайд этилган навлар баҳорда экилган эртапишар пайкали тўлиқ гуллагач, 20-25 кун ўтгандан сўнг (15-25 июнда) палаги ўриб ташланади ёки гектарига 20-25 кг магний хлорат 500-600 литр сувда эритилиб, десикация қилинади.
Уруғлик туганакларни экишга тайёрлаш. Палаги ўриб ташланган ёки десикация қилинган уруғлик пайкал ҳосили 20-30 июнларда ковлаб олинади. Бир-икки кун ичида вазни 30-80 граммлик туганаклар киндик ёки кўзи йўқ қисмидан кертилади. Ковланганига 5-7 кун бўлган туганаклар кертилмаслиги ҳам мумкин. Вазни 80 граммдан зиёдлари эса 2-3 бўлакка бўлиниб, 30-35 килограммдан қилиб тўр халталарга жойланади. Уруғлик туганакларни кесиш, кертиш ва тўр халталарга жойлаш билан бирга, нишлатувчи ва ўстирувчи моддалар эритмаси тайёрланади.
Ўстирувчи стимуляторлар ва фунгицидларни танлаш ҳамда ишчи эритма тайёрлаш. Кўп йиллик тажрибаларимиз асосида ёзда янги ковланган уруғлик туганакларни экишолди 100 литр сувда 1,0 кг тиомочевина, 1,0 кг радонли калий, 0,5 г гиббериллин ва 10 литр Рослин эритмасида 5-10 дақиқа давомида ишлаб, кейин экиш тавсия этилган. Бу тез, тўлиқ, қийғос ва текис туп сонни таъминлаб, ўсимликнинг ўсиш ва ривожланишига, етарли поя ҳосил қилиши, юқори товар ҳосил олишга имконият яратади. Бундан ташқари, минтақада экологик муаммолар ҳал этилиши, четдан келтириладиган ва ишлаб чиқаришдан олинган препаратлардан фойдаланишга чек қўяди, компонентлар таркибини камайтиради.
100 литр ишчи эритма тайёрлаш тартиби қуйидагича:
(шу 100 литр эритма 3500 кг картошкани ишлашга етади).
Биринчидан: Ванна ёки пластмасса 200 литрлик бочка 2 та блок ғиштга жойлаштирилади. Тешигига резина ўраб қуриқ ёғочдан пона қоқилади. Сув томмаслиги текширилиб, томмаса, ичи ювилиб, тозаланади. Сўнгра 30 литр (3 челак) тиниқ кран суви солинади (+30 литр).
3-жадвал
Картошка навлари эртапишар ва иккиҳосилли экинлар сифатида ўстирилганда ҳосилдорлиги

№		Нав номи ва жойи		Ҳосилдорлик, т/га						Стандарт навга нисбатан фарқи
				баҳорги		ёзги янги туганак- ларидан экилганда		йил- лик		т/га		%
		Тезпишар навлар
1.		Космос (ст.)		24,1		23,2		47,3		-		100
2.		Бинелла		29,8		25,1		54,9		7,6		116,1
3.		Лисето		23,7		21,3		45,0		-2,3		95,1
		Ўртатезпишар навлар
4.		Сантэ (ст.)		28,5		26,7		55,2				100
5.		Пикассо		33,0		26,6		59,6		4,4		108,0
6.		Алвара		34,1		32,5		66,6		11,4		120,7
7.		Кондор		34,3		30,8		65,1		9,9		118,0
8.		Аризона		38,4		35,6		74,0		18,8		134,1
9.		Савиола		38,1		34,0		72,1		16,9		130,6
10.		Гала		31,7		28,3		60,0		4,8		108,6
11.		Воларе		35,1		32,6		67,7		12,5		122,6
12.		Эволюшн		35,7		33,1		68,8		13,6		124,6
13.		Агата		24,9		20,5		45,4		-9,8		82,2
14.		Мондиал		30,8		27,7		58,5		3,3		106,0
15.		Розара		31,7		28,3		60,0		4,8		108,7
					Ўртапишар навлар
	16.		Кардинал		30,6		23,8		54,4		-		100
	17.		Фонтане		26,1		27,6		53,7		-0,7		98,7
	18.		Родео		28,0		22,5		50,5		-3,9		92,8
	19.		Фарида		29,2		23,6		52,8		-1,6		97,1

Иккинчидан: Биринчи дори (1 кг тиомочевина) сатилга солиниб, 10 л қайнаган (1 сатил) сувда эритилади, аралаштирилади ва сўнгра ваннага солинади (+40 литр).
Учинчидан: Иккинчи дори (1 кг радонли калий) сатилга солиниб, 10 л қайноқ иссиқ сувда эритилади, аралаштирилади ва сўнг ваннага солинади (+50 литр).
Тўртинчидан: Учинчи дори (0,5 грамм гиббереллин) шамолсиз жойда (хонада) остига қоғоз тўшалган пиёлага солинади, устига 30-50 грамм ароқ солиб, ток барги банди билан аралаштирилиб, барг банди ҳам пиёла ичига ташланади. Пиёладаги эритмага илиқ сув солиб аралаштириб, 1 сатил (10 л) илиқ сувга аралаштирилади. Кейин ваннага солинади (+60 литр).
Бешинчидан: Тўртинчи дори (2,0 грамм қаҳрабо кислота) шамолсиз жойда (уй ичида) остига қоғоз тўшалган пиёлага солиб, иссиқ сувда эритилади. Сўнг 10 л (1 сатил) илиқ сувда аралаштирилиб, ваннага солинади (+70 литр).
Олтинчидан: Ванна (бочка)даги сув 100 литр қилинади, яъни яна 30 л (3 сатил) тиниқ сув солиниб, аралаштирилади.
Еттинчидан: Ваннага 3-5 литр рослин солинади, аралаштирилади.
Саккизинчидан: Ванна устига тоза, ювилган ўртаси эгилган ёғоч тахталар ёки темир сеткалар қўйилади (дорига ботирилган картошка идишлари (сеткаси) билан қуйиб, дорини сирғитиб олиш мақсадида).
Тўққизинчидан: Ҳар бир бўлагида 2-3 та кўзи бўлган кесилган ва кертилган картошкалар пиёз сеткаларга 25-30 кг гача солиниб, қум, тупроқдан ювилади, суви томмай қолгунча сирғитилиб, кейин 100 л дорига ботирилиб, 5-10 дақиқа сақланади. Сўнг ванна (бочка) устидаги ёғоч тахталар устига қўйилиб, дориси томмай қолгунча сирғитилади.
Сеткадаги дориланган картошкалар халталарга солиниб, эрталабгача халтада сақланади ёки салқин ҳарорати 18-23 даражадаги жойларда 2-3 қатлам қилиб ёйилади, устига 8-10 см қалинликда қора қум билан кўмилиб ёки брезент, бошқа нарсалар билан ёпилиб, намлиги 65-70% да ушланади. Намлик бундан ошса, картошка чирийди. Юқорида қайд этилган намлик ва ҳароратда картошка 4-5 кунда нишлайди. Сўнгра ёруғда (қум устида) камида 2-5 кун салқин шароитда ушланса, оқ ўсимталар яшиллашиб, бақувватлашади. Шундан сўнг далага экишга жўнатилади.
Ўнинчидан: 3500 кг картошка ботирилиб бўлгач, қолган доридан тинитиб, тоза сув ўрнида (+30 л) кейинги тайёрлашда фойдаланилади.
Ер танлаш ва тайёрлаш. Ёзда янги ковланиб, нишлатилган уруғлик туганаклар экиладиган далалар ҳайдалган бедапоя, кузги бошоқли дон, эртачи сабзавот ва оралиқ экинлардан бўшаган, бегона ўтлар ҳамда касалликлардан тоза бўлиши лозим. Картошка экишдан олдин дала ўсимлик қолдиқларидан тозаланади, суғорилади, ўғитланади. Шундан сўнг чуқур ағдармай ҳайдалиб, чизель, борона ва молаланиб, экишга киришилади.
Экиш усули, қалинлиги, чуқурлиги ва муддати. Уруғлик туганаклар ёзда 70х15-20 см тартибда ҳар гектарда 70-93 минг туп қалинликда, 8-10 см чуқурликда экилади.
Экишнинг қулай муддати 25 июндан 15 июлгача ҳисобланади. Экиш бундан кечиктирилганда ҳосилдорлик 100-120 ц/га дан ошмайди.
Парваришлаш. Иккиҳосилли экин қилиб ёзда янги ковлаб қайта экилган уруғлик туганаклардан ўсимликлар 25-30 кундан сўнг пайдо бўлади. Бу даврда дала тез-тез (4-6 кун оралатиб), кам меъёрда суғорилиб турилади, тупроқ юмшатилади ва бегона ўтлардан тозаланади. Кўкариб чиққан ўсимликлар нисбатан кучсиз, ингичка пояли бўлиб, қисқа муддатда сифатли ишлов бериш, бегона ўтга бостирмасликни, азотли ўғитлар билан мақбул меъёрда озиқлантириб, суғоришни талаб этади. Қолган агротехник тадбирлар одатдагидек ўтказилади. Бу технологияда картошка етиштирилганда палак сарғайиши, қуриб қолиши кузатилмайди. Кўпчилик ҳолларда картошка ҳосили палакларни дастлабки қора совуқ уриб кетгач, ковлаб олинади. Картошка баҳорда, шунингдек, ёзда қайта экилганда ҳам уруғлик пайкалларни касалланган, сўлиган ва айниган ўсимликлардан тозалаш, уруғлик туганакларни шакли, ранги ва вазнига қараб танлаш шарт. Бу эса ўз навбатида картошкани иккиҳосилли экин сифатида ўстириш асосида маҳаллий шароитда бирламчи, элита ва оммавий уруғчиликни ташкил этиш имконини беради.