Kartografiya

Globuslar– er, planetalar yoki samoviy sharsimon aylanib turuvchi jismlarning modelidir. Globuslar masshtab, meridian va parallellar tizimi, ma‟lum bir shartli belgilardan iboratdir. Kartalarda mavjud proeksiyalardagi xatoliklar, masshtablarning o„zgarishi, kontur va yo„nalishlarnig to„la o„xshamasligi globuslarda bo„lmaydi. Kartalarga o„xshab, globuslar ham ob‟ektlar bo„yicha(er, planetalar, samoviy jismlar), mavzular bo„yicha (umumgeografik, geologik, siyosiy va b.) hamda o„lchamlari bo„yicha (katta xonalar uchun, stol usti, kichik va ixcham(miniatura)li), qo„llanilish bo„yicha(o„quv, navigatsiya va b.) bo„linadi. Zamonaviy globuslar plastik materiallar va mexanizmlardan tayyorlanib, ichi yoritiladigan, planetalarni aylanishini modellashtirilgan holda ishlab chiqarilmoqda. Er globuslarining asosiy masshtablari 1:30 mlndan 1:80 mln gacha. Ba‟zida yig„iladigan globuslar ishlab chiqilmoqda, ularning yordamida erning ichki tuzilmasini ham o„rganish mumkin.
Atlaslar– yagona san‟at asari sifatida, maxsus dastur asosida kartalarning tizimli to„plamidir. Atlaslarda kartalar mavzulari bo„yicha bir biriga bog„langan holda, bir birini to„ldira oladigan maxsus mazmun va tahlil qilishga moil holda tuziladi. Atlaslar xududlar qamrovi, qo„llanilishi, o„lchamlari va boshqa ko„rinishiga qarab tasniflanadi. Ular kitob va albomlar shaklida, umumiy tikilgan yoki alohida varaqlardan iborat holda, karabka va papkalarga solingan holda nashr qilinadi. Kartalardan tashqari atlasda ma‟lumotlar matni, statistik materiallar, grafiklar va suratlardan tashkil topadi.
Relefli kartalar – joyning ucho„lchamli xajmli tasvirini beruvchi kartalardir. Kartalarning ko„rinishi va vertikal masshtab gorizonatal masshtabga nisbatan 2–5 marta tog„li xududlar uchun, past–tekisliklar uchun esa 5–10 marotaba katta qabul qilinadi. Hamma tafsilotlar ushbu kartalarda shartli belgilar bilan ifodalanadi. Relefli kartalar dastlab yog„ochlardan, gipsdan, karton qog„ozlardan tayyorlanar edi, hozir esa plastiklarni termovakuumlarda ishlov berish orqali tayyorlanmoqda. Relefli kartalar o„quv maqsadlari uchun, amaliy masalalarni echishda, jumladan yo„llar, suv omborlari va boshqalarni loyihalashda foydalanilmoqda.