Kartografik generalizatsiya

Ob'ektni o`rganilganligi

 ham generalizatsiyaga  ta'sir 

etadi. Ob'ekt yetarli darajada o`rganilganda tasvirlash 

maksimal darajada mufassal (Kartani ushbu 

masshtabi va maqsadi uchun) bo`lishi mumkin, 

material yetishmaganda esa u muqarrar ancha 

umumlashgan,  sxematik bo`lib qoladi. Bu jihatdan 

qaraganda to`liq bo`lmagan manblar asosida tuzilgan 

prognoz va gipotetik Kartalar ancha umumlashgan 

bo`ladi, chunki bunda ob'ekt hali to`liq o`rganilmagan 

uni tarqalish qonuniyatlari to`g`risida faqat taxminiy 

ma'lumotlar bo`ladi. 



Generalizatsiya uchun Kartalarni 

jihozlanishi

 ham 

ma'lum ahamiyat kasb etadi. Ko`p rangli Kartalar (bir 

xil, teng sharoitda) oq-qora Kartalarga qaraganda 

ancha ko`p miqdordagi belgilarni ko`rsatishga imkon 

beradi. Fonli gullashlarni, izoliniyalarni, belgilarni 

yaxshi  tanlab olinsa, bitta Kartada Kartani o`qilishi 

uchun alohida ziyon keltirmasdan oltitagacha o`zaro 

bir birini qoplaydigan belgilarni birga qo`shib ishlatish 

mumkin. Bir xil rangdagi Kartada yoki ranglarni nabori 

chegaralangan  Kartada buni qilish qiyin, shunday ekan 

mazmunni umumlashtirish zarur. 

 

---

GENERALIZATSIYANI TURLARI

 

 



Generalizatsiya qilishda 

sifat tavsiflarini

 umumlashtirish keng 

qo`llaniladi, ularni farqlarini kamaytirish, bu har doim 

klassifikatsiyalash belgilarini umumlashtirish bilan bog`langan 

bo`ladi. Masalan, obzor Kartalarda o`rmonlarni asosiy ko`pchiligini 

tashkil etadigan o`rmon daraxtlarining turlarini o`rniga, o`rmonlarni 

yagona belgisini beradi, geologik Kartalarda yirik masshtablardan 

mayda masshtablarga o`tishda svita va yaruslarni otdellarga qo`shib 

yuborish bilan stratigrafik bo`linishlarni umumlashtiriladi, so`ngra 

otdellarni sistemalarga qo`shib yuboriladi va h.k. Sifat tavsiflarini 

umumlashtirish Karta legendasidagi taksonomik bo`linishlarni 

qo`shib yuborish bilan boshlanadi, turlardan rodlarga va tiplarga, 

alohida hodisalardan ularni guruhiga o`tishda va shunga ko`ra 

tasvirlanayotgan hodisani klassifikatsiyasini generalizatsiya qilish 

bilan bog`langan. 

 

---

35-RASM. 

GORIZONTALLAR USULI BILAN TASVIRLANGAN REL'EFNI GENERALIZATSIYA 

QILISH 

A- 1:100 000 MASSHTABDAGI BOSHLANG`ICH TASVIR; 1:500 000 

MASSHTABDAGI TASVIR; V-1:1 000 000 MASSHTABDAGI TASVIR 

 



Miqdor tavsiflarini

 umumlashtirish 

tasvirlanayotgan hodisani miqdor gradatsiyalarini 

(bir bosqich yoki holatdan ikkinchi bosqich yoki 

holatga o`tishdagi izchillik)  yiriklashtirishda, 

uzluksiz shkalalardan pog`onalilarga o`tishda 

yoki bir xillardan bir xil bo`lmaganlarga o`tishda 

namoyon bo`ladi. Misollar bo`lib, topografik 

Kartalarni generalizatsiya qilishda rel'efni kesim 

balandligini kattalashtirish (orttirish) yoki aholi 

punktlarini yashovchilar soni bo`yicha 

guruhlashni yiriklashtirish xizmat qilishi mumkin 

(35-rasm). 



Kartaga olinayotgan ob'ektlarni 

tanlab olish 

(tushirib qoldirish)

 - bu Kartada uni maqsadi, 

mazmuni va masshtabi hamda, Kartaga 

olinayotgan hududni xususiyatlari nuqtai 

nazaridan muhim va zarur bo`lgan ob'ektlarni  

qoldirish demakdir. Tanlab olish sifat va miqdor 

tavsiflarini umumlashtirish bilan uzviy bog`langan 

va legendani yangi yiriklashtirilgan bo`linishlarga 

bo`ysindirilgan bo`ladi. Tanlab olishda ikkita 

miqdoriy ko`rsatkichlardan ya'ni tsenz va 

normalardan foydalaniladi. 

 

---

36-RASM.  NORVEGIYA  XARITASIDA  FIORD QIRG`OG`I 

A- 1:300 000 MASSHTABDAGI  BOSHLANG`ICH  TASVIR;  B- 1:1 000 000 MASSHTABGACHA  KICHRAYTIRISH  VAQTIDA  MAQSADGA  MUVOFIQ 

UMUMLASHTIRISH  (QIRG`OQ  HARAKTERI,  TEKTONIK  CHIZIQLAR  BO`YICHA OROLLARNI  ORIYENTIROVKASI  VA ILGARGI  MUZLIKLARNI  HARAKAT  YO`NALISHI 

TO`G`RI  KO`RSATILGAN);  V- UNCHALIK  YAXSHI  CHIQMAGAN  UMUMLASHTIRISH 

  

 

