Kartografik chizmachilik va kompyuter grafikasi fanidan amaliy ishlarni bajarish bo

 
7-rasm. 
CMYK 
rang modeli.
Rang uzatilishida nisbatan sifatli natijalarga erishish uchun (ma‘lum 
bir texnologiyalar doirasida) rangni boshqarish tizimlaridan foydalaniladi, 
ularni uchta murakkablik darajasi bo‗yicha ajratib chiqish mumkin: 
Kalibrovka
– ishlab chiqaruvchi spetsifikatsiyasi bilan mos holatda 
rang yaratish maqsadida tizim tarkibida kirish/chiqish bo‗yicha har bir 
qurilmani rostlab chiqish; 
Rangni boshqarishda dasturiy ta’minot
(CMS, 
Color Management 
System
) ko‗pgina qurilmalarning rang tavsiflari bo‗yicha axborotlarni 
saqlash va bu axborotlardan bitta qurilmadan boshqasiga o‗tilganda rang 
modellarida ranglarning o‗zgarishlarida foydalanish amalga oshiriladi; 
Kalibrlovchi qurilmalar
yoki yuqori sifatli nashr ranglari uchun talab 
qilingan ranglarni o‗lchash ranglarning aniq mos kelishini ta‘minlash talab 
chiqilgan vaziyatlarda va bunda qo‗lda yoki dasturiy ta‘minot yordamida 
talab qilingan aniqlikka erishish imkoniyati mavjud bo‗lmagan holatlarda 
qo‗llaniladi. 
CorelDRAW 
ranglarni tanlash va yaratishning ko‗plab usullarini 
tavsiya qiladi. Xujjatlarni qayta ishlash
davomida ranglarni mos kelish 
tizimini
tanlash talab qilinadi. Ranglarning mos kelish tizimi rangli nashr 
qilishda foydalanilish mumkin yoki ularni shartli ravishda ikkita sinfga 
ajratish mumkin: asosiy va qo‗shimcha ranglarga asoslanilgan. 
CorelDRAW bu ikkala rang mosligi sinflarida xam ishlay oladi. 
Aralash
ranglar rang ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilib, tor 
ixtisoslashtirilgan ranglardan foydalanish talab qilingan holatlarda 
qo‗llaniladi (masalan, tashkilotlarning ramzlarini rasmiylashtirishda 
qo‗llaniluvchi ranglar) yoki boshqacha aytganda bu ranglar asosiy ranglar 
vositasida yuzaga keltirish qiyin vaziyatlarda qo‗llaniladi (masalan, metal 
ranglaridan biri ko‗rinishida). Hozirgi vaqtda yuzlab tayyor aralash ranglar 

---

55 
mavjud 
hisoblanadi. 
Aralash 
ranglar 
shaffof 
hisoblanmaydi. 
Foydalanuvchi ko‗ziga tushuvchi rang aynan o‗sha rangni ifodalaydi.
Asosiy ranglarning asosiy katta qismi shaffoflik xususiyatiga ega 
hisoblanadi. Tushuvchi rang tirqish orqali o‗tadi va yuqorigi qismda 
joylashgan rang qavatlarida filtrlanadi. Ularning tarkibida aynan shaffoflik 
xususiyati mavjudligi sababli ular aralashtirilishi natijasida havorang, 
alvon rang, sariq va qora ranglar kelib chiqishi va kutilmagan ranglar kelib 
chiqishi kuzatiladi. 
Asosiy ranglarning foydalanilishi rang diapazonidan tashqarida 
joylashgan rang variantlarini tanlash imkoniyatini yaratadi, bunda har bir 
rang o‗zining alohida nomlanishiga ega hisoblanadi.
Bundan tashqari, tasvirlarni nashr qilishda ixtisoslashtirilgan 
markazlarda kompyuter ekranida ko‗rinib turgan rang nashrda boshqacha 
aks etishi mumkin.
CorelDRAW asosiy ranglar – TRUMACH, FOCOLTONE va 
PANTONE asosida ranglarni xosil qilish bo‗yicha patentlangan tizim 
asosida ishlashni ta‘minlaydi. So‗nggi rang PANTONE aralash rangiga 
asoslaniladi va bu jarayon CMYK rang modeli yordamida amalga 
oshiriladi. 
Ranglarni xosil qilish tizimlaridan foydalanishning ikkita tizimi 
mavjud bo‗lib, bunda ishlab chiqaruvchi tomonidan yaratilgan ranglardan 
foydalanish, ekranda aks etuvchi ranglarni qayd qilish yoki rang 
dispetcheri yordamida o‗z tizimini kalibroka qilish amalga oshiriladi. 
So‗nggi usul rangning ekranda qanday aks etishiga asoslanilgan holatda 
ranglarni tanlash imkoniyatini yuzaga keltiradi.
SHuningdek, rang modellari yordamida standart bo‗lmagan ranglarni 
yaratish imkoniyati mavjud hisoblanadi. CorelDRAW muhiti quyidagi 
rang modellarida ishlash imkoniyatiga ega hisoblanadi: RGB, CMYK, 
HSB, HLS, L*a*b va YIQ. 
*Mashqlarni bajarish davomida va nazorat topshiriqlarida ushbu 
uslubiy ko‘rsatmalar quyidagi rang modellaridan foydalanishni tavsiya 
qiladi: RGB – mashqlar uchun (faqat ekranda aks ettirish uchun) va 
CMYK – nazorat topshiriqlari uchun (nashr qilish uchun mo‘ljallangan).
* CorelDRAW dasturi an’anaviy tarzda xizmat ko‘rsatish – byurosi 
mutaxasisilariga salbiy munosabatini namoyon qilib, bunda ushbu dastur 
yordamida ranglarni ajratish va hujjatlarni rastrlashda bir qator 
muammoli vaziyatlar yuzaga kelishi qayd qilinadi. Raqamli grafika 
bo‘yicha nazariy bilimlar va tasvirlarni dasturiy ta’minot yordamida qayta 

---

56 
ishlash amaliyoti tajribalari daturlar kamchiliklarini to‘ldirish imkonini 
beradi va ayrim unumdorlik va qulayliklar yuzaga keltiriladi. 
 
 
№4-MASHQ.