Kartashunoslik

2-rasm.  Globus  markazi  orqali  kesib  o’tkazilgan  geometrik  tekisliklar  a) 

---

 
19 
ekvatordan va b) qiyalama. Har bir holatda globus teng ikki qismga bo’lingan va 
chiziqlar, qaerda tekislik kesishadigan globus yuzasidagi katta aylana globusdagi 
yagona aylana uzunligi hisoblanadi. Tekislik globusning teng bo’lmagan qismidan 
kesib o’tgan s). Chiziqlar kesib o’tgan bu tekislik globusda kichik aylana sifatida 
namoyon bo’ladi. 
 
Ikki  punkt  orasidagi  eng  qisqa  yo’l  katta  aylanaga  duch  keladi  va  ular 
birlashib joylashishi mumkin. Globus atrofiga rezina lenta (yoki arqon) ni qo’ying, 
bu tasavvur qilingan fazoviy aloqa hisoblanadi. Har qanday ikkita, ya’ni Moskva 
va Nyu-York, San-Fransisko va Tokio, Yangi-Orlean va Parij, yoki Kanzas-Siti va 
Singapur  kabi  shaharni  birlashtiring,  rezina  lentani  globus  atrofiga  cho’zing, 
shunday qilib, rezina lenta ikkita shaharga tegib turadi va globusni bo’ladi. Rezina 
aylanasi  bu  ikkita  shaharlar  orasidagi  eng  qisqa  yo’nalishni  ko’rsatadi. 
Navigatorlar  kema  va  samolyotlar uchun  katta  yo’nalish aylanasida  olib boradi, 
chunki  sayohatda  yoqilg’i  va  vaqtni  iqtisod  qilish  uchun  eng  qisqa  masofa 
tanlanadi.  Yerda  joylashgan  ikki  nuqta  uzoqda  bo’ladi,  ular  birlashgan  bo’lib, 
katta yo’nalish aylanasida keyingi masofani tejashi mumkin.
1