Kartashunoslik

 
13.3. Izoliniyalar usulining qo‟llanilishi 
 
Izoliniyalar usulida hodisa tavsifi izoliniyalar yig‘indisi orqali beriladi. Bunda 
izoliniyalar orasidagi intervalni (oraliqni) to‘g‘ri tanlash juda muhim hisoblanadi. 
Izoliniyalar  orasidagi  intervallar  doimiy  saqlanadi,  biroq  ayrim  kartalar  (masalan, 
gipsometrik)  uchun  kartografik  hodisa  xususiyatidan  kelib  chiqib,  o‘zgaruvchi 
intervallarga  asoslanishga  (izoliniyalarning  maxsus  shkalasiga)  to‘g‘ri  keladi. 
Ushbu holatda shkalada kartalashtirilayotgan hodisa joylashishidagi sifat farqlarini 
belgilaydigan izoliniyalar (masalan, relyef kartasidagi pasttekislikni chegaralovchi 

---

 
182 
200 metrlik gorizontal)ni saqlash muhim. Izoliniyalarning qurilishi interpolyatsiya 
qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi (ikkita qiymat bo‘yicha oraliq kattalikni topish). 
Izoliniyalarning  avtomatik  qurilishi  maxsus  interpolyatsiya  dasturlari  yordamida 
raqamli modellar bo‘yicha o‘tkaziladi. Izoliniyalarning qiymatlari chiziqlar uzilgan 
joyda  yoki  ularning  chekkalarida  yozib  qo‘yiladi. Raqamlar  bir  xil  bo‘lishi,  ya‘ni 
muayyan  qiymatga  keltirilgan  bo‘lishi  lozim  (gipsometrik  kartalarda  bir  xil 
boshlanish; haroratning bitta shkalasi va h.k.). o‘lchashlar o‘tkazilgan nuqtalar to‘ri 
qanchalik zich bo‘lsa, izoliniyali karta aniqligi shuncha yuqori bo‘ladi.    
Teng  chiziq  (izoliniya)  lar  usuli  bilan  voqea  va  hodisalarning  miqdor 
ko‘rsatkichlari  chiziqlar  bilan  tasvirlanadi.  Iqlim  va  ob-havo  kartalari  shu  usulda 
tuziladi. Havo harorati izotermalari, yog‘in-sochin miqdori (izogieta), havo bosimi 
(izobatalar),  qor  qalinligini  ham    teng  chiziqlar  bilan  tasvirlash  o‘rinlidir.  Karta 
o‘qishni osonlashtirish maqsadida teng chiziqlar (izoliniyalar) oralig‘i miqdorning 
oshishiga qarab ranglar bilan to‘ldirib boriladi. Ranglar kartaning mazmuniga mos 
tanlanishi kerak, qor chizig‘i, bosim, yog‘in-sochin miqdorlari «sovuq» (kul rang, 
och ko‘k, ba‘zan och qora) ranglar bilan tasvirlanadi. Ko‘pincha  izoliniyalarning 
qiymatlari  miqdor  ko‘rsatkichlari  bilan  yozilib  ifodalaniladi.  Iqlim  kartalari 
meteorologik  stantsiyalarning  ma‘lumotlariga  asoslangan.  Tuzilayotgan  kartaning 
aniqligi meteostantsiyalarning qanchalik zich joylashganligiga bog‘liqdir. 
Bu  usuldan  ijtimoiy-iqtisodiy  kartalar  tuzishda  ham  foydalanilsa  bo‘ladi. 
Masalan,  ekinlari  hosildorligi,  aholi  zichligi  va  b.  ham  mazkur  usulda  beriladi. 
Rangsiz  (oq-qora)  kartalarda  shtrixlar  ishlatilib,  miqdoriy  ko‘rsatkichlar 
izoliniyalarga  tirkalib  qo‘yiladi.  Teng  chiziqlar  sistemasini  tuzish  uchun 
interpolyatsiya  usulidan  (miqdor  ko‘rsatkichli  chiziqlarni  teng  bo‘laklarga  bo‘lib 
chiziqlar o‘tkazadigan usul) foydalaniladi (2-rasm).