Kartashunoslik

kartografik proeksiya deyiladi. 
Karta tuzishda dastlab meridian va parallel chiziqlari chiziladi va ular bir-biri 
bilan kesishib kartografik to‘r hosil qiladi. So‘ngra bu to‘rga planli asos (tayanch) 
punktlari tushiriladi. Shundan keyin u boshqa geografik obyektlar bilan to‘ldiriladi. 
Har  bir  alohida  olingan  kartaning  kartografik  to‘ri  shu  kartaning  oldiga  qo‘ygan 
maqsadi  va  vazifasidan  kelib  chiqqan  holda  ma‘lum  bir  proeksiyada  chiziladi. 
Kartografik to‘r chizilganda tasvirlanishi kerak bo‘lgan hudud dastlab tuzilayotgan 
karta masshtabidagi globus yuzasiga (sirtiga) tushirilgan deb faraz qilinadi. 
Karta ham globusni o‘zi yoki uning bir qismidir. Ularni farqi shundaki kartada 
Yer  yuzasi  tekis  qog‘ozda  tasvirlanadi.  Biroq  sferik  (egri)  yuzani  tekislikka 
tushirganda  bu  yuzaning  kartadagi  maydonida,  shaklida,  burchaklarida  va 
uzunliklarida xar xil xatoliklar ro‘y beradi (1-rasm). 
 
1-rasm. Meridianlar bo‘yicha zonalarga (tilimlarga) bo‘lingan globus yuzasi. 
Yerning egri yuzasini tekislikda uzilishlarsiz tasvirlab bo‘lmasligini tasdiqlovchi 
sxema 
 
Har  qanday  holatda  Yer  yuzasini  tekislikda  tasvirlaganda  ikkita  asosiy  talab 
albatta  bajarilgan  bo‘lishi  lozim,  chunonchi  tasvirni  bir  xilligi  va  uzluksizligi 
ta‘minlangan bo‘lishi shart. Bu demak birinchidan Yer yuzasidagi har bir nuqtaga 
kartada  faqat  bitta  nuqta  mos  kelishi  kerak  va  ikkinchidan  kartografik  tasvirda 
uzilgan  joylar  (yerlar)  bo‘lishi  kerak  emas.  Bu  talabni  bajarish  uchun  kartograf 
uzilgan joylarda teng cho‘zish va aksincha bekilib (ya‘ni ustma-ust tushib, yopilib) 
qolgan joylarda esa-teng siqish ishlarini amalga oshiradi (2-rasm).  
 
2-rasm. Zonalarni (tilimlarni) teng cho‘zib hosil qilingan dunyo kartasi 

---

 
97