Kartashunoslik

 
12.2. Chiziqli belgilar usulining qo‟llanilishi 
 
Ushbu  usul  chiziqlar  bo‘ylab  joylashgan  real  yoki  mavhum  obyektlarni 
tasvirlashda  ishlatiladi.  Ularga,  masalan,  qirg‘oq  chiziqlari,  yer  yoriqlari,  yo‘llar, 
atmosfera frontlari, ma‘muriy chegaralar kabilar kiradi. Chiziqli belgilarning turli 
shakli va rangi ob‘ektlarning sifat va miqdor tavsiflarini (qirg‘oq chizig‘ining turi, 
yer  yorig‘ining  chuqurligi,  temir  yo‘llar  izlarining  soni,  iliq  va  sovuq  frontlar  va 
h.k.) beradi. Chiziqli belgilar kengligi bo‘yicha  masshtabsiz beriladi, biroq uning 
o‘qi  real  ob‘ektning  joydagi  o‘rni  bilan  mos  kelishi  lozim.  O‘tish  muntazamligi 
yoki  chegaralar  noaniqligida  chiziqli  belgilar  polosa  bilan  berilishi  mumkin. 
Chiziqli  belgilar  bilan  ob‘ekt  dinamikasini  ham  aks  ettirish  mumkin.  Masalan, 
quruqlikni muntazam suv bosishini berib, turli transgressiya bosqichlaridagi dengiz 
qirg‘oq chizig‘ining holatini tasvirlash mumkin. 
Kartalarda  voqea-hodisalarning  miqdor  ko‘rsatkichlari  chiziqlar  yo‘g‘onligi 
bilan, sifat ko‘rsatikchlari esa rang yoki shtrixlar bilan tasvirlansa chiziqli belgilar 
usuli deb yuritiladi. 

---

 
174 
Umumgeografik  kartalarda  chegaralar  daryolar,  kanallar,  temir  va 
avtomobilь yo‘llari shu usulda ko‘rsatiladi. Lekin bu obyektlar masshtabsiz shartli 
belgilar bilan tasvirlanadi (masalan: 1 sm da 50 km). Ayniqsa iqtisodiy kartalarda 
buni ko‘p uchratish mumkin.  
 
3-rasm. 
Chiziqli belgilarda miqdor, sifat va yo‘nalishlarning ko‘rsatilishi: ko‘mir, 
yog‘och, qurilish materiallari, boshqa yuklar 1 mm. yo‘g‘onlik 5 ming t. 
 
Ilmiy  tadqiqot  ishlari  va  operativ  xo‘jalik  kartalarini  tuzishda  miqdor 
ko‘rsatkichlarni tasvirlaydigan chiziqlar masshtab asosida aniq ko‘rsatiladi. 
Chiziqlar har xil ranglarda, ba‘zan shtrix chiziqlar shakllarida berilib, sifat 
ko‘rsatkichlarini  ifodalaydi.  Chiziqli  belgilar  usulida  yuk  harakatini,  ya‘ni  yuk 
tashish  yo‘nalishini  tasvirlashda  eng  asosiy  ko‘rsatkich  hisoblanadi.  Bu  o‘quv 
maktab  kartalarida  transportni  tasvirlashda  ko‘proq  ishlatiladi.  So‘nggi  paytlarda 
aholi kartalarida aholi migratsiyasi ham shu yo‘sinda berilmoqda. O‘zbekistonning 
siyosiy-ma‘muriy  kartasidagi  viloyat  chegaralari,  daryo  va  kanalar,  temir  yo‘l  va 
avtomobil yo‘llari chiziqli belgilarda tasvirlangan. 
 
 
 
 
 
г 
б 
в 
а