Kartashunoslik


-rasm.  Ichki strukturasi (tarkibi)  bo’yicha ajralib turuvchi oddiy  geometrik shakllar (E.Arnberger  bo’yicha)



Download 4,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet202/257
Sana17.01.2022
Hajmi4,76 Mb.
#381313
1   ...   198   199   200   201   202   203   204   205   ...   257
4-rasm. 
Ichki strukturasi (tarkibi) 
bo’yicha ajralib turuvchi oddiy 
geometrik shakllar (E.Arnberger 
bo’yicha).
 
 


 
168 
Geometrik belgilar
dan sodda shakllar (aylana, kvadrat, to‘rtburchak, uchbur-
chak, kub, romb, sektor, parallellogram va boshqalar) tanlanadi.  
Chizish  va  esda  saqlash  hamda  taqqoslash  oson  bo‘lgani  uchun  bu  usul 
kartografiyada juda keng qo‘llaniladi. Oddiy geometrik belgilar uncha ko‘p emas, 
ularni turli ranglarga bo‘yab, shtrixlar bilan va ichiga har xil shakllar tushirib soni-
ni ko‘paytirish mumkin (4- rasm). 
 
Ko‘rgazmali belgilar voqea va hodisalarning shakllaridan iborat bo‘lib, karta 
o‘qishini ancha osonlashtiradi, lekin bunda geometrik aniqlik uncha sezilmaydi. Bu 
usuldan  targ‘ibot  va  tashviqot  kartalarida  ko‘proq  foydalaniladi.  Obyektlar 
belgilarda tasvirlansa, obyektni haqiqiy o‘rni muayyan shaklning markazi bo‘lishi 
kerak.  Lekin  ba‘zi  kartalarda  obyekt  o‘z  o‘rnidan  bir  oz  siljigan  holatda  ham 
bo‘ladi.  Bu  usulni  geografik  kartalarda  qo‘llash  birmuncha  murakkabroq.  O‘rta 
5-rasm.
 Belgilar usulining xar xil 
ko’rsatkichlarda 
tasvirlanishi. 
 
 
 
 


 
169 
yoki  oliy  yquv  yurt  kartalarini  yoxud  ilmiy  ma‘lumotnoma  tipidagi  kartalarni 
tuzishda  belgilarning  bir  xil  variantlarni  ishlatish  to‘g‘ri  emas,  chunki 
obyektlarning  eng    kichik  va  eng  katta  ko‘rsatkichlar  orasidagi  farq  katta  bo‘lsa 
belgilardan  foydalanish  qiyinlashadi.  Voqea  va  hodisalar  absolyut  (mutlaq)  va 
nisbiy  miqdorda  tasvirlanadi.  Absolyut  ko‘rsatkichlar  belgining  uzunlik,  maydon 
va  hajm  o‘lchamlarida  berilishi  mumkin.  Ko‘rsatkichlar  uzunlik  o‘lchamida 
berilsa,  uni  o‘qish  va  taqqoslash  oson,  ya‘ni  o‘lchagich  yoki  chizg‘ich  bilan 
aniqlab  masshtab  asosiga  ko‘paytirilsa,  ko‘rsatkichning  miqdori  ma‘lum  bo‘ladi. 
Bu  usul  qo‘llanilganda  masshtab  asosi  oldindan  belgilanib  olinadi,  ya‘ni  1000 
tonna mahsulot 1 mm uzunlikka teng deyilsa, masshtab asosi 1 mm balandlik 1000 
tonnaga to‘g‘ri keladi deb belgilanadi. 
Agar masshtab asosida olingan belgi juda kattalashib hududga sig‘may qolsa, 
unda  maydon  o‘lchami  olinadi.  Agar  bu  variant  ham  «torlik»  qilsa,  unda 
ko‘rsatkichlar uch darajali ildizdan chiqarilib, kub o‘lchamida berilib, hajm orqali 
ko‘rsatiladi.  Qaysi  variantdaligidan  qat‘i  nazar  tasvirlanayotgan  ko‘rsatkich 
belgilarning  kattaligiga  mutanosib  tushsa,  ya‘ni  aniq  ko‘rsatsa  u  absolyut 
ko‘rsatkich bo‘lib hisoblanadi.  
Miqdorlar absolyut va shartli ko‘rsatkichlarda tasvirlanib, uzluksiz shartli va 
uzluksiz pog‘onali shkalada ko‘rsatilishi mumkin (5-rasm). 
Belgilar  usuli  uzluksiz  shartli  shkalada  berilganda  miqdor  ko‘rsatkichlari 
aniqroq  tasvirlanadi.  Lekin  belgilar  o‘lchamidagi  tafovut  juda  katta  bo‘lishi 
mumkin.  Shuning  uchun  uzluksiz  shkaladagi  belgilardan,  ma‘lumotnoma  tipdagi 
va  oliy  yquv  yurtlar  uchun  mo‘ljallangan  kartalarni  tuzishda  foydalaniladi. 
Pog‘onali shkaladagi belgilarda miqdorlar ma‘lum guruhlarga ajratib tasvirlanadi. 
Bunda belgilar o‘lchami miqdorni aniq ko‘rsatmaydi. 
Mamlakat  shaharlarini  kartaga  tushirishda  pog‘onali  shkala  qo‘llanilganda 
deyarli  bir  xil  aholi  soniga  ega  bo‘lgan  va  soni  bir-biridan  ancha  farq  qiladigan 
shaharlar ham bir pog‘onaga tushib qolib, ular orasidagi tafovut bilinmay qoladi. 
Masalan,  O‘zbekison  geografik  atlasidagi  (1999)  Aholi  kartasida,  pag‘onada  100 
mingdan  500  000  gacha  aholi  soni  olinsa,  shu  pog‘onaga  382  ming  bo‘lgan 
Namangan shahri ham va aholisi 110 ming bo‘lgan Termiz ham kirib ketadi. Lekin 
aholisi 90 ming bo‘lgan Bekobod esa (20 ming farq bo‘lsa ham) boshqa pog‘onaga 
o‘tib qolib, kartaning aniqligi bir oz pasayadi. Shuning uchun bu usul faqat o‘quv 
kartalari  tuzishda  qo‘llanilib,  karta  legendasida  belgilarning  aniq  qiymatlari 
beriladi. 
Belgilar  yordamida  har  xil  mazmunga  ega  bo‘lgan  ko‘rsatkichlarni  va 
ularning yillar bo‘yicha o‘sishi (dinamikasi) ni ham ko‘rsatsa bo‘ladi.  
 

Download 4,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   198   199   200   201   202   203   204   205   ...   257




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish