Kartashunoslik

Mustaqil ta‟lim mavzulari 
1. Kartografik proyeksiyalar va ularning ahamiyati  
2. Kartografik xatoliklar va ularning xususiyatlari 
3.Kartografik proyeksiyalarning turlari 
 
Glossariy
 
Atamaning 
o‟zbek tilida 
nomlanishi 
Atamaning 
ingliz tilida 
nomlanishi 
Atamaning rus 
tilida 
nomlanishi 
Atamaning ma‟nosi 
Kartografik 
proeksiya 
Map 
projection 
Картографи-
ческая 
проекция
 
Yerning  qabariq  yuzasini 
tekis  yuzada,  ya‘ni  kartada 
matematik 
yo‘l 
bilan 
tasvirlash usuli. 
Ellips xatoligi 
Ellipse 
distortions 
Искажения 
эллипса
 
Kartografik 
proeksiyalar 
nazariyasi  bo‘yicha  ellipsoid 
yuzasidagi 
juda 
kichik 
aylana 
(doira) 
tekislikka 
tasvirlanganda 
ellipsga 
aylanadi  uni 
ellips  xatoligi
 
deb yuritiladi. 
Izokollar 
Izokola 
Изоколы
 
Kartografik 
proeksiyadagi 
teng xatolikdagi chiziqlar. 
Nol 
xatolikdagi 
chiziqlar  yoki 
nuqtalar 
Lines 
or 
points  of  zero 
distortion 
Линии 
или 
точки нулевого 
искажения
 
Kartada  kartografik  tasvirni 
xatoligi  bo‘lmagan  chiziqlar 
yoki nuqtalar 
Bosh masshtab  The 
main 
scale 
Главный 
масштаб
 
Ekvatorda  uzunlik  masshtabi 
bir  xil  bo‘lib  u 
bosh 
masshtab
 deb yuritiladi. 
Xususiy 
masshtab 
Private scale 
Частный 
масштаб
 
Xatolik  bilan  tasvirlangan 
maydonlarda, 
masshtablar 
o‘zgaruvchan 
bo‘ladi, 
u 
xususiy masshtab
 deyiladi. 
Teng 
burchakli  yoki 
konform 
(o‟xshash) 
proeksiyalar 
Equiangular 
projections 
Равноугольные 
проекции
 
Kartalardagi 
cheksiz 
kichkina figuralar tasviri Yer 
shari  yuzasidagi  shunga  mos 
figuralarga  o‘xshash  holda 
tasvirlanadigan proeksiyalar. 
Teng maydonli 
(teng 
yuzli) 
yoki 
ekvivalent 
proeksiyalar 
Equal 
projections 
Равновеликие 
проекции
 
Kartalarda 
figuralarni 
tasvirlashda 
maydonlarni 
haqiqiy 
qiymatini 
(ekvivalentligini) 
saqlab 
qoladigan proeksiyalar. 
 

---

 
117 
Nazorat savollari 
1.
 
Geografik  kartani  matematik  asos  elementlarini  asosiy  vazifasi  nimadan 
iborat? 
2.
 
Kartografik  proeksiyaga  ta‘rif  bering,  globus  bilan  kartani  farqini 
ko‘rsating. Ellipsoid yuzasidan tekislikka o‘tganda vujudga keladigan xatoliklarni 
sharhlab bering. 
3.
 
Kartografik proeksiyalar qanday belgilarga ko‘ra tasniflanadi? 
4.
 
Teng  burchakli,  teng  yuzli  va  ixtiyoriy  proeksiyalarni  mohiyati  va 
xususiyatlarini tavsiflab bering. 
5.
 
Izokol  nima?  Odatda  kartani  qaysi  qismida  xatolik  eng  ko‘p  va  qaysi 
qismida eng kam bo‘ladi? 
6.
 
Silindrik,  konusli  va  zimutal  proeksiyalarda  kartografik  to‘rni 
xususiyatlarini ko‘rsating, ularni farqini sharhlang? 
7.
 
Kartaga  proeksiya  tanlash  qaysi  guruh omillarga bog‘liqligini  ayting va 
ularni izohlab bering. 
8.
 
Dunyo,  yarim  sharlar,  materiklar,  MDH,  O‘rta  Osiyo  va  Qozog‘iston 
hamda  O‘zbekiston  o‘quv  kartalari  uchun  ko‘proq  qo‘llaniladigan  proeksiyalarni 
ayting va ularni xususiyatlari izohlang. 
9.
 
Topografik va obzor topografik kartalar qaysi proeksiyada tuziladi? 
10.
 
Gauss-Kryuger proeksiyasi haqida nimalarni bilasiz? 
 
Test