Kartashunoslik fanidan 1-amaliy ish mavzu: Relyefni tasvirlash usullarini o’rganish

OʹZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA OʹRTA MAXSUS TAʹLIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUGʹBEK NOMIDAGI OʹZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
GEOGRAFIYA VA TABIIY RESURSLAR FAKULTETI GEODEZIYA, KARTOGRAFIYA VA KADASTR YOʹNALISHI 2-BOSQICH OʹZBEK GURUHI TALABASINING KARTASHUNOSLIK FANIDAN
1-AMALIY ISH

Mavzu: Relyefni tasvirlash usullarini o’rganish



Bajardi: Abdurashidov A.
Qabul qildi:Saohiddinova S.


TOSHKENT 2022
Topshiriqning maqsadi: har xil devoriy kartalar va atlaslarda relyefni tasvirlash usullarini o’rganish; usullarning xususiyatlarini aniqlash, ularning ko’rgazmaliligi va qo’llanilish imkoniyatlarini baholash.
Topshiriqni bajarish tartibi: relyefni tasvirlash usullarini aniqlash: perspektiv shtrixlar, soya nurlar, gorizontallar, balandlik pog’onalari bo’yicha gorizontallar oralig’ini bo’yash.
Topshiriqni bajarish bo’yicha ko’rsatmalar: Relyefni tasvirlashda bir qancha usullardan foydalaniladi. Hozirgi kunda asosan gorizontallar, gipsometrik shkalalar va perspektiv usullardan foydalanilmoqda.


1-rasm. Surxondaryo viloyati kartasi

Relef – Yer yuzasidagi past-balandliklarni, jarlik va cho'kmalarni, tog'lik va tekisliklarni o'zida mujassam qilgan landshaftning asosiy elementlaridan biri hisoblanadi. Relef geologik jarayon bilan bog'liq bo'lib, uni shakllanishida roli katta. Yer yuzasidagi gidrografik elementlarni shakllanishida o'simlik va tuproqlarni tarqalishida, ekologik vaziyatni rivojlanishida, injenerlik inshootlarni loyihalashda, aholi yashaydigan shahar va posiyolkalar qurilishida, dehqonchilikda rel`efni roli katta bo'lib, u bilan hisoblashmay bo'lmaydi.
Topografik kartalarda relef gorizontallar (izogipslar) bilan tasvirlanadi. Gorizontallar bir xil mutloq balandlikka ega bo’lgan nuqtalarni tutashtiruvchi chiziqdir. Gorizontallarni balandlik hisobida muayan teng oraliqda relefning gorizontal tepaliklar kesib o‘tgan chiziqlar deyish mumkin. Yonma-yon turgan kesishgan tekisliklar (yuzalar) orasidagi masofa qo‘shni gorizontallar orasidagi balandlik farqini ko‘rsatadi va kesishish balandligi deb ataladi. Yonbag’irni ko‘rsatadigan gorizontallar soni qancha ko‘p bo’lsa, yonbag’ir shunchalik baland bo’ladi. Gorizontallar bir-biriga qanchalik yaqin bo’lsa, yonbag’ir shunchalik tik bo’ladi yoki aksincha; gorizontallar bir-birlaridan qanchalik uzoq bo’lsa, yonbag’ir shunchalik yotiq bo’ladi.