Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

7.4. Dividend siyosatining «Qo’ldagi qush» nazariyasi 
Modilyan – Miller nazariyasining opponentlari hisoblangan ikkinchi 
yo’nalishdagi vakillari dividend siyosati akstionerlarning yalpi boyligi miqdoriga 
qattiq ta’sir ko’rsatadi deb hisoblaydilar. Dividend siyostini tanlash masalalarini 
echishdagi bu yo’nalishning vakillaridan M.Gordon va DJ. Lintner hisoblanadilar. 
Ular tomonidan bu masala bo’yicha maqolalari 1950 yillarning ikkinchi yarmida 
chop etilgan. Ularning nazariyasi «Qo’ldagi qush» nazariyasi (“Bird-in-the-Hand”) 
bilan nomaladi. Bu nazariyada, investorlar riskni minimallashtirish prinstipidan 
kelib chiqib, kelajakda akstioner kapitalining o’sishi imkoniyati bo’lsa ham 
daromadlarning joriy dividendini xohlaydilar.
Bundan tashqari, joriy dividendlarni to’lash investorlarning noaniqlik va 
mazkur kompaniyaga investitsiya qilish foydalilik darajasini kamaytiradi, shu bilan 
birga, ularni diskontlashtirish koeffistienti sifatida foydalanilayotgan va natijada 
akstioner kapitalining bozor bahosining o’sishiga olib keladigan investitsiya 

---

55 
qilingan kapitalning kam foyda normasi qoniqtiradi. Agar dividendlar to’lanmasa 
noaniqlik oshadi, akstionerlar uchun ma’qul tushadigan daromad normasi o’sadi 
natijada akstioner kapitalining bozor bahosining pasayishiga olib keladi va 
akstionerlarning turmush sharoiti pasayadi.
Shunday qilib, Gordon va Lintner xulosasi quyidagicha: umumiy 
daromadlilik formulasida dividendlarni to’lashga yo’naltiriladigan foyda 
ulushining o’sishi bilan dividend daromadliligi ustuvor ahamiyatga ega bo’ladi va 
bu kompaniyaning bozor qiymatining oshishiga, ya’ni uning akstionerlarining 
turmush sharoitining o’sishiga olib kelishi mumkin. 
 
7.5. Dividend siyosatining soliq differenstiastiyasi nazariyasi 
1970 yillarning oxiri va 1980 yillarning boshlarida R.Litstenberger va K. 
Ramasvamilarning Soliq differenstiastiyasi nazariyasi (Tax Differential Theory) 
deb nomlangan tadqiqotlari natijalari chop etildi. Bunda akstionerlar tomonidan 
ustuvor ahamiyatga ega dividend emas, balki kapitalizastiyalangan daromadlilik 
hisoblanadi. Ya’ni, kapitalizastiyadan tushgan daromad olingan dividendga 
nisbatan past soliq stavkada soliqqa tortildi. Soliqqa tortish stavkalar vaqti-vaqti 
bilan o’zgarib tursa ham ularning o’rtasidagi farq saqlab qolindi. Ya’ni, AKSh 
soliq qonunchiligi bo’yicha 1992 yili dividendlar bo’yicha daromadlar - 31% da 
soliqqa tortilsa, kapitalning o’sishidan olinadigan daromadlar - 28% da soliqqa 
tortildi. Bundan tashqari kapitalizastiyadan olingan daromadga soliq faqat u 
amalga oshirilganda to’lanar edi.
Bu nazariya bo’yicha agar ikki kompaniya faqat foydani taqsimlash usuli 
bo’yicha bir biridan farq qilsa, nisbatan yuqori darajadagi dividendga ega 
kompaniyaning akstionerlari soliqqa tortishning o’sishi bilan bog’liq bo’lgan 
xarajatlarni qoplash uchun aktsiyalar bo’yicha yuqori daromadni talab qiladilar. 
Shunday qilib, kompaniyaga yuqori dividendlarni to’lash ma’qul tushmaydi, uning 
bozor qiymati dividendlar ulushining foydaga nisbatan pastligi bo’yicha 
maksimallashadi. 
Yuqoridagi ko’rib o’tilgan nazariyalarning qaysi to’g’ri ekanligi 
to’g’risidagi baxs bugingi kungacha davom etib kelmokda. Shunday bo’lsa xam 
G’arbda yirik kompaniyalar dividendlarni o’z vaqtida to’lashni maqul 
ko’rayotganligining guvoxi bo’lamiz. 
Amaliyotda dividend siyosati faqat yuqorida ko’rib o’tilgan nazariyalar 
bo’yicha aniqlanmasdan, har xil omillarga va cheklovlarga bog’liq hisoblanadi, 
jumladan zarur bo’lgan likvidlilikni huquqiy va shartnomaviy ta’minlashlar, ishlab 
chiqarishni kengaytirishni talab qiladigan omillarga bog’liq.