Karimova maktabgacha ta’limning me’yoriy asoslari

Mavzu yuzasidan topshiriq
. Quyida keltirilgan Qarorlarning asosiy 
yo’nalishlarini ko’rsatib, jadvalni to’ldiring. 
O’zbеkiston
Rеspublikasi 
Prеzidеntining «2017-
2021 yillarda
maktabgacha ta'lim
tizimini yanada 
takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida»gi 
2016 yil 29 dеkabrdagi 
PQ-2707-sonli 
Qarorining asosiy 
yo’nalishlari 
O’zbеkiston Rеspublikasi 
Prеzidеntining
«Maktabgacha ta'lim
tizimini tubdan
takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida»gi,
2017 yil 9 sеntyabrdagi
PQ-3261-son Qarorining 
asosiy yo’nalishlari 
O‘zbekiston Respublikasi 
maktabgacha ta’lim 
tizimini 2030 yilgacha 
rivojlantirish 
Konsepsiyaning asosiy 
yo’nalishlari 

---

58 
IV BOB. BOLA HUQUQLARI TO‘G‘RISIDAGI KONVENSIYA 
Bola huquqlari to‘g‘risida Konvensiyaning maqsad va vazifalari
Bola huquqlari to‘g‘risida konvensiya
— bolalar huquqi to‘g‘risidagi 
xalqaro huquq normalari kuchiga ega bo‘lgan hamda kelajakka qaratilgan eng to‘la 
va birinchi hujjat. BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1989 yil 20 noyabrda bir 
ovozdan qabul qilingan. Konvensiya 1959 yilda qabul qilingan Bola huquqlari 
deklaratsiyasi qoidalarini rivojlantiradi. Deklaratsiya „Insoniyat o‘zida mavjud 
bo‘lgan eng yaxshi narsalarning hammasini bolalarga berishga majbur“ deb eʼlon 
qilgan edi. Konvensiya esa ushbu Deklaratsiya va boshqa xalqaro hujjatlardagi 
bolalar huquqlari to‘g‘risidagi qonunlarni o‘zida mujassamlashtirgan.Bola 

---

59 
huquqlari toʻgʻrisida konvensiya dunyoning barcha mintaqalaridagi xalklar uchun 
teng ahamiyatga ega, asosiy maqsadi bolalar manfaatlarini mumkin qadar himoya 
qilishdan iborat. U muqaddima, 3 qism, 54 moddadan iborat.
Konvensiyaga asosan agar milliy qonunlarda balog‘at yoshi birmuncha erta 
belgilangan bo‘lmasa, 18 yoshga to‘lmagan har qanday shaxs bola 
hisoblanadi.Bola huquqlari toʻgʻrisida konvensiya insonning fuqarolik, siyosiy, 
iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlari yig‘indisidan iborat. U bolalar o‘zining 
axloqiy, aqliy va ruhiy qobiliyatlarini erkin rivojlantirishi uchun boshqa 
narsalardan tashqari sog‘lig‘i va atrof muhitning xavfsizligi, tibbiy yordamga ega 
bo‘lish va ovqatlanish, kiyim-kechak, turarjoy xususidagi minimal normalar bilan 
taʼminlanishi zarurligini talab etadi. Konvensiyaga ko’ra, bola o‘zining kamol 
topishida o‘zi faol ishtirok etish, o‘z fikrini bayon qilish huquqiga ega, bu esa 
uning hayotiga oid masalalarni hal etishda hisobga olinishini taʼminlaydi. 
Konvensiya bolaning yashash va sog‘lom rivojlanish huquqiga, farzandlikqa olish 
bilan bog’liq huquqqa, noraso bolalar va qochoq bolalar, shuningdek 
huquqbuzarlik sodir etgan bolalarning huquqlariga oid qoidalarni oʻz ichiga oladi, 
bolalarga gʻamxoʻrlik qilish va ularni himoya qilishda oila va ota-onaning birinchi 
darajali roli, bolalarga yordam koʻrsatish borasidagi majburiyatini tan oladi. 
5
Bolalarni kamsitmaslik — Konvensiyaning muhim tamoyillaridan 
hisoblanadi. Bolalar irqi, tanasining rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy yoki boshqa 
eʼtiqodi, millim, etnik yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy holati, sogʻligʻining 
ahvoli otaonasi yoki qonuniy vasiysi yoxud qandaydir boshqa holatlardan qati 
nazar, bironbir kamsitishlarsiz oʻz huquqlaridan foydalanishi kerak. Bola huquqlari 
toʻgʻrisida konvensiya 1990 yil 2 sentabrda kuchga kirgan. Unga Oʻzbekiston 
Respublikasi 1992 yil 9 dek.da qoʻshilgan. Konvensiyani ratifikatsiya qilgan yoki 
unga qoʻshilgan davlatlar uni bajarish yuzasidan tadbirlar boʻyicha Bola huquqlari 
qoʻmitasiga muntazam ravishda milliy maʼruzalar yuborib turadi. Oʻzbekiston 
5
Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiya. YUNISEF, 1993 yil 

---

60 
Respublikasida ushbu Konvensiyani bajarish boʻyicha birinchi milliy maʼruza 
1997 yilda tayyorlandi. 
Ushbu Konvensiyada ishtirokchi-davlatlar, Birlashgan Millatlar Tashkiloti 
Nizomida e’lon qilingan tamoyillarga muvofiq, jamiyat barcha a’zolarining o‘ziga 
xos bo‘lgan qadr-qimmati, teng va ajralmas huquqlari yer yuzasida erkinlik, adolat 
va tinchlikni ta’minlashning asosi ekanligi e’tirof etilganini hisobga olib, 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining xalqlari Nizomida insonning asosiy 
huquqlariga, inson shaxsining sha’ni va qadr-qimmatiga bo‘lgan o‘z ishonchlarini 
tasdiqlaganliklari hamda ijtimoiy taraqqiyot va turmush sharoitlarini yaxshilash 
borasida ko‘maklashishga ahd qilganliklarini e’tiborga olib, Birlashgan Millatlar 
Tashkiloti Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va inson huquqlari 
to‘g‘risidagi xalqaro hujjatlarda har bir inson mazkur xujjatlarda ko‘rsatib 
qo‘yilgan huquq hamda erkinliklarga irqi, tana rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy yoki 
boshqa e’tiqodlari, milliy yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy ahvoli, tug‘ilishi 
yoki boshqa holatlar bilan bog‘liq belgilariga ko‘ra har qanday tafovutdan qat’iy 
nazar, ega bo‘lishini e’lon qilganligi va rozilik bildirganligini e’tirof etib, 
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida 
bolalar alohida g‘amxo‘rlik va yordam huquqiga egadirlar, deb e’lon qilganligini 
eslatib, jamiyatning asosiy tashkiloti hisoblanmish oila va tibbiy muhitga uning 
barcha a’zolari, ayniqsa, bolalar o‘sibulg‘ayishlari va farovonlikka ega bo‘lishlari 
uchun jamiyat doirasidagi majburiyatlarni o‘z zimmasiga to‘liq oladigan bo‘lishiga 
erishish maqsadida zarur himoya va yordam bilan ta’minlanishi lozim ekanligiga 
ishonch hosil qilgan holda, bolaning shaxsi sog‘lom va har tomonlama 
uyg‘unlashgan holda kamoloti uchun u oila g‘amxo‘rligida, baxt, mehr-muhabbat 
va ongli tushunish vaziyatida o‘sishi zarurligini e’tirof etib, bola jamiyatda 
mustaqil hayotga to‘la tayyorlanishi va Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomida 
e’lon qilingan g‘oyalar ruhida, ayniqsa, tinchlik, qadr-qimmat, sabr-toqat, erkinlik, 
tenglik va birdamlik ruhida tarbiyalanishi lozimligini hisobga olib, bolani mana 
shunday alohida himoya qilish zarurligi 1924 yilgi Bola huquqlari Jeneva 
deklaratsiyasida va 1959 yil 20 noyabrda BMTning Bosh Assambleyasi tomonidan 

---

61 
qabul qilingan Bola huquqlari deklaratsiyasida ko‘zda tutilganligini va Inson 
huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risida 
xalqaro paktda (jumladan, 23- va 24-moddalarda), Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy 
huquqlar to‘g‘risida xalqaro paktda (jumladan, 10-moddada), shuningdek, 
ixtisoslashgan muassasalar hamda bolalarning farovonligi masalalari bilan 
shug‘ullanuvchi xalqaro tashkilotlarning Nizomlari va tegishli xujjatlarida e’tirof 
etilganligini e’tiborga olib, Bola huquqlari deklaratsiyasida ko‘rsatib o‘tilganidek, 
“bola, agar u jismoniy va aqliy jihatdan kamolotga yetishmagan bo‘lsa, maxsus 
ravishda muhofaza va g‘amxo‘rlikka, binobarin, tug‘ilguncha va tug‘ilgandan 
keyin ham munosib darajadagi huquqiy himoyaga muhtoj” ekanligini e’tiborga 
olib, Ijtimoiy va huquqiy tamoyillar to‘g‘risidagi deklaratsiyaning bolalar himoyasi 
va farovonligi, ayniqsa, bolalarni milliy va xalqaro darajalarda tarbiyalashga berish 
hamda asrab olish paytidagi himoyasi va farovonligiga doir qoidalariga, Birlashgan 
Millatlar Tashkilotining Balog‘atga yetmagan bolalarga nisbatan odil sudlov 
yuritishga doir minimal standart qoidalari (“Pekin qoidalari”) va Favqulodda 
holatlarda va qurolli mojarolar davrida ayollar va bolalarni himoya qilish 
to‘g‘risidagi deklaratsiya qoidalariga tayanib, jahondagi barcha mamlakatlarda 
nihoyatda og‘ir sharoitlarda yashayotgan bolalar borligi hamda ular alohida 
e’tiborga muhtoj ekanliklarini e’tirof etib, bolaning himoya qilinishi va uyg‘un 
ravishda rivojlanishi uchun har bir xalqning an’analari va madaniy qadriyatlari 
muhim ahamiyat kasb etishini munosib tarzda hisobga olib, har bir mamlakatda, 
jumladan, rivojlanayotgan mamlakatlarda bolalarning turmush sharoitlarini 
yaxshilash uchun xalqaro hamkorlik qilishning muhimligini e’tirof etib, 
quyidagilar haqida kelishib oldilar. 
Amaldagi Konvensiya bir qancha jihatlari bilan muhim ahamiyat kasb etadi. 
Birinchidan, Konvensiyada ilk bor bola tushunchasi huquq subyekti sifatida 
tan olingan. Bu huquq subyektiga bolalardan tashqari, voyaga yetmaganlar ham 
kiradi. 

---

62 
Ikkinchidan, 
Konvensiya 
voyaga 
yetmaganlarning 
xalqaro huquqiy 
maqomini shakllantirdi. Shunga koʻra, bolaning huquq va erkinlik doirasi 
kengaytirildi. 
Uchinchidan, ushbu hujjatda shafqatsiz qiynoq va qurolli toʻqnashuvlar 
qurboni boʻlgan, shuningdek, qonunni buzgan va muomalaga layoqatsiz 
bolalarning yuridik himoyasi nazarda tutilgan. 
Toʻrtinchidan, unda bolalarni baʼzi bir salbiy hodisalar (giyohvand¬lik va 
ruhiy taʼsir etuvchi moddalarni noqonuniy isteʼmol qilish, bolalarni sotish va 
gʻayriqonuniy maqsadlarga jalb etib, ulardan foydalanish) kabi taʼsirlardan himoya 
qilish masalalari ham alohida qayd etilgan. 
Beshinchidan, bola yoki oʻsmir huquqlarini himoya qilishda kamsitmaslik 
tamoyili eʼtirof etilgan. 
Oʻzbekiston Respublikasi Bola huquqlari toʻgʻrisidagi Konvensiyaga 1992-
yilda qoʻshilgan va unda koʻrsatilganidek bolalarning barcha huquqlarini hurmat 
qilish, taʼminlash va himoya qilish majburiyatini oʻz zimmasiga olgan. 
Yangi Oʻzbekistondagi huquqiy islohotlar 2016-yilda aynan “Yoshlarga oid 
davlat siyosati toʻgʻrisida”gi qonun imzolanishi bilan boshlandi. 
Mamlakatimizda bolalar va yoshlar faoliyatiga doir jami 40 dan ortiq qonun 
va qonunosti hujjatlari asosida bolalar va yoshlarning maʼnaviy, intellektual, 
jismoniy va axloqiy jihatdan kamol topishiga koʻmaklashishning huquqiy 
mexanizmi yaratilgan. 
Sohadagi islohotlarni muvofiqlashtirib borish maqsadida mamlakatimizda 
Oliy Majlisning Inson huquqlari boʻyicha vakili (ombudsman) oʻrinbosari — Bola 
huquqlari boʻyicha vakil lavozimi joriy qilindi hamda uning huzurida Bola 
huquqlarini himoya qilish boʻyicha jamoatchilik kengashi tuzildi. 

---

63 
Bola huquqlari boʻyicha vakil BMTning Bola huquqlari toʻgʻrisidagi 
konvensiyasini bajarish strategiyasi va bola huquqlari masalalari boʻyicha boshqa 
hujjatlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi. Shuningdek, 
aholi oʻrtasida bola huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari masalalari 
boʻyicha huquqiy ong va huquqiy madaniyatni oshirishga koʻmaklashish kabi 
koʻpgina muhim vazifalarni amalga oshiradi 
Bugungi kunda yurtimizda bolalarni ijtimoiy, iqtisodiy, huquqiy, maʼnaviy 
jihatdan himoya qilish boʻyicha juda koʻplab ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 
mamlakatimizda bolalar huquqlarini himoya qilish boʻyicha tegishli huquqiy baza 
shakllangan desak hech mubolagʻa boʻlmaydi. Jumladan, Oʻzbekiston 
Respublikasining Konstitutsiyasi, Oila kodeksi, Fuqarolik kodeksi, Mehnat 
kodeksi, Jinoyat kodeksi va boshqa bir qator qonun hujjatlarida bolalar huquqlarini 
himoya qilishga oid normalar oʻz ifodasini topgan. 
Shuni taʼkidlash joizki, bola huquqlarini himoya qilish sohasida qabul 
qilingan xalqaro majburiyatlarni bajarish uchun Oʻzbekiston xalqaro huquqiy 
normalarni milliy qonunchilikka implementatsiya qilish yoʻlida katta ishlarni 
amalga oshirmoqda. Amaldagi qonunchilikda bolalarning huquq va manfaatlariga, 
shuningdek ularning himoyasiga alohida eʼtibor berilmoqda. 
Bola huquqlari toʻgʻrisidagi Konvensiyada 4 ta asosiy yoʻnalish belgilangan 
boʻlib, bular yashash, rivojlanish, himoyalanish hamda bolalarning oʻzlariga 
bevosita tegishli qaror qabul qilinishida qatnashish huquqlarini taʼminlashni oʻz 
ichiga oladi. 
Mazkur yoʻnalishlarda qayd etilgan talablarning barchasiga amal qilish 
Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining tegishli moddalari bilan 
mustahkamlangan. Xususan, bosh qomusimizda ota-onalar oʻz farzandlarini 
voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashi, davlat va jamiyat yetim bolalarni 
va ota-onalarining vasiyligidan mahrum boʻlgan bolalarni boqish, tarbiyalash va 

---

64 
oʻqitishni taʼminlashi, farzandlar ota-onalarning nasl-nasabidan va fuqarolik 
holatidan qatʼi nazar, qonun oldida tengligi hamda onalik va bolalik davlat 
tomonidan muhofaza qilinishi, shuningdek, har kim bilim olish huquqiga egaligi, 
bepul umumiy taʼlim olish davlat tomonidan kafolatlanishi, belgilab qoʻyilgan. 
Konvensiya talablari hamda Konstitutsiyamiz asosida mamlakatimizda qator 
qonunlar qabul qilinib, bu boradagi huquqiy asos yana-da mustahkamlandi. 
Xususan, “Bola huquqlarining kafolatlari toʻgʻrisida”, “Yoshlarga oid davlat 
siyosati toʻgʻrisida”, “Oliy Majlisning inson huquqlari boʻyicha vakili 
(OMBUDSMAN) toʻgʻrisida”, “Ona suti bilan oziqlantirishni qoʻllab-quvvatlash 
hamda goʻdaklar va kichik yoshdagi bolalar oziq-ovqat mahsulotlariga doir talablar 
toʻgʻrisida”, “Maktabgacha taʼlim va tarbiya toʻgʻrisida”, “Bola huquqlarining 
qoʻshimcha kafolatlari belgilanishi munosabati bilan Oʻzbekiston Respublikasining 
ayrim qonun hujjatlariga oʻzgartirish va qoʻshimchalar kiritish toʻgʻrisida”gi 
Qonunlarda bola huquqlarining kafolatlari taʼminlanishi bilan bogʻliq 
munosabatlar ishtirokchilari va ularning huquq hamda majburiyatlari aniq aks 
etgan.