|
Nafas olish
Xonanda kuylash vaqtida, ya`ni tovush hosil qilishda nafasi to`g`ri (ishga) yo`lga qo`yishi muhim ro`l o`ynaydi. “Kuylash san`ati – nafasni to`g`ri ishga solish san`atidir” – degan ibora klassik ibora hisoblanadi.
4
Kuylashdagi nafas bilan fiziologik nafas orasida ma`lum darajada farq bor. Fiziologik nafasda nafas olish aniq bir ritmga va ma`lum bir vaqt oralig`ida sodir bo`ladi. Kuylash vaqtidagi nafas olish tez, qisqa vaqt oralig`ida sodir bo`lib, nafas chiqarish esa, bir qancha vaqtga cho`ziladi. Nafas ritmi ijro etilayotgan asar harakteriga fiziologik nafasga qaraganda chuqurroq nafas olinadi.
Kuylashda nafas olishning bir qancha turlari mavjud.
Pastki qovurg`a kengayuvchi nafas olish;
Yelka kengayuvchi nafas olish;
Qorin bilan nafas olish;
Ko`krak bilan nafas olish;
Kuylash vaqtida nafas olishning pastki qovurg`alar kengayuvchi nafas olish va qorin bilan nafas olish turlarini ishlatish ma`quldir. Diafragma- odam organizmida ko`krak va qorin bo`shlig`ini ajratib turadi. Pastki qovurg`alar va diafragma vositasida nafas olishda nafas olish va chiqarish diafragma orqali tartibga solinadi.
Bu qanday sodir bo`ladi?
Xonanda huddi gul hidlagandek nafas oladi. Bunda o`pkalar kengayib, pastki qovurg`alarni tashqi tomonga suradi va diafragma pasayadi. Natijada qorinning devori oldinga shishib chiqadi. Bu holda yelka va ko`krakning yuqori qismi o`zgarmaydi. Nafas chiqarish tejamli, uzoq muddatli, tekis bo`lishi shart. Nafas chiqarish qorin tarang qobig`ining harakati bilan boshqariladi va havo yuqoriga yo`naladi. Natijada ovoz pardalarini tebranishiga undaydi. Pastki qovurg`alar va diafragma asta –sekin o`z qobig`iga qaytadi.
5
Ohang turlari
Biror kishi xotirjam, o'lchovli ovozli tembrga ega bo'lsa, uning boshqalar uchun
4
nutqi eforiya, "to'g'ri" bo'ladi. Bolaligidanoq har kim ham ushbu sifatni rivojlantirmagan. Ovozning har qanday o'ziga xos tembri, agar u to'g'ri tayyorlangan bo'lsa, aniq bo'lishi mumkin.
Professional darajada qo'shiqchilar nutqning hissiy tarkibiy qismini va tovushlarning chastotasini boshqarishga o'rgatiladi. Bunday ko'nikmalarni egallash uchun vokalni yaxshi biladigan yoki ovozning klassik ohangini sahnalashtiradigan odamga murojaat qilish kifoya.
Ohanglarning har xil turlari mavjud. Eng oddiy tasniflashda jins va yosh xususiyatlari hisobga olinadi - ya'ni ohang erkalik, ayollik, bolalarcha.
*mezzo soprano;
*soprano (yuqori qo'shiq ohanglari - soprano koloratura, lirik, dramatik) ga bo'linadi;
*kontralto (past ayol ovozini kuylash).
*bariton;
*bass (erkakning past ovozi, markaziy, ohangdorga bo'linadi);
*tenor (dramatik, lirikaga bo'lingan erkaklar uchun yuqori qo'shiq ohanglari).
5
Bolalar ohanglari:
*alto (balandligi tenordan yuqori);
*treble (ovozi bilan sopranoga o'xshash, ammo o'g'il bolalar uchun odatiy).
*yumshoq;
*ohangdor;
6
*yoqimli;
*metall;
*kar.
Sahna tugmachalari (bu faqat qo'shiqchilarga xos bo'lishi muhimdir):
*baxmal;
*oltin;
*mis;
*kumush.
*sovuq;
*yumshoq;
*og'ir;
*zaif;
*qattiq;
*qiyin.
Tembrga nima ta'sir qilishi mumkin
Inson ovozi tembrini o'z-o'zidan o'zgartirishi mumkin bo'lgan bir necha omillar mavjud. Bunga quyidagilar kiradi:
balog'at yoshi (odamda, o'sish natijasida ohang o'zgaradi, kuchayadi, qo'polroq bo'ladi; bu jarayonni to'xtatish mumkin emas, tovush endi yoshligida bo'lgani kabi bo'lmaydi);
sovuq, gipotermiya (shuning uchun shamollash bilan tomoq og'rig'i va yo'tal paydo bo'lishi mumkin, bu davrda ohang o'zgaradi, u xirillashadi, kar bo'lib qoladi, shamollash bilan past ovozlar ustun turadi);
7
surunkali uyqusizlik, hissiy stress;
chekish (uzoq vaqt chekish bilan ovoz tembri asta-sekin pastroq, qo'polroq bo'ladi);
surunkali spirtli ichimliklarni iste'mol qilish (alkogol vokal kordlarini bezovta qiladi va ovozni past va bo'g'iq ovozga aylantiradi).
Ovoz tembri genetik jihatdan aniqlanmagan va shuning uchun vokal mutaxassisi bilan mashg'ulotlar paytida o'zini tuzatishga imkon beradi. Bog'larning anatomik fazilatlari (bular tovush hosil qiluvchi markaz sohasidagi burmalar) inson tomonidan konservativ ravishda o'zgartirilishi mumkin emas, chunki ular genetik fazilatlar shakllangan paytdan boshlab anatomik tarzda yotqizilgan. Buning uchun maxsus jarrohlik operatsiyalari mavjud bo'lib, ular davomida paydo bo'lgan nuqsonlar tuzatiladi. Tovushning kelib chiqishi gırtlakdan boshlanadi, ammo yakuniy shakllanish va unga tembr berish rezonator bo'shliqlarida (og'iz, burun, tomoq) sodir bo'ladi. Shuning uchun, ba'zi bir mushaklarning o'rnatilishi va kuchlanishiga turli xil o'zgarishlar ham tembrga ta'sir qilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
