Karimov Otabek Salimjon o’g’li

Zanjir uzilishi-
Aksariyat hollarda monomolekulyar bo’ladi. Bunda 
vodorod kationini ichki molekulyar uzatilishi xisobiga aktiv markazni 
dezaktivatsiyasi kuzatiladi. 
Zanjir uzatilishi- 
Kation polimerlanishda monomerga zanjir uzatilishi 
muhim rol o’ynaydi. Sabab u polimerni mumkin bo’lgan molekulyar massasi 
qiymatini belgilaydi. Bu reaktsiya molekulalararo vodorod kationini uzatilishi 
hisobiga boradi. 
Kation polimerlanishning tezligi monomer va katalizator konsentratsiyalariga 
proportsianaldir [6]. 
Anion polimerlari- 
Bu turdagi polimerlanishda o’sayotgan zanjir o’z ohirida 
manfiy zaryad tutadi. Anion polimerlanishning katalizatorlari sifatida Lyuis 
asoslari, ya’ni elektronodonor birikmalar, masalan ishqoriy metallar, davriy 
sistemaning I va II guruhlari metallarining hosilalari (alkillar, arillar, alkogolyatlar, 
amidlar va boshqalar) ishlatiladi. Anion polimerlanishga eletronoaktseptor 
o’rinbosarlar saqlovchi to’yinmagan monomerlar, masalan, akrilatlar CH
2
=CH-
COOR yoki ta’sirni qo’sh bog’ orqali uzatish energiyasi yuqori bo’lgan 
monomerlar (stirol, diyenlar) moyilroq bo’ladilar. Bu birikmalarda elektrono 

---

15 
aktseptor o’rinbosarlar qo’sh bog’ elektron bulutini siyraklashishiga sababchi 
bo’ladilar. 
 
Anion polimerlanish quyidagicha boradi:
2. I guruh metallari va I, II guruh metallorganik birikmalar 
Aktiv markazni hosil bo’lishi 
Zanjir o’sishi - 
Monomerni makro ionga ketma-ket birikishi hisobiga sodir 
bo’ladi. 
A 
Zanjir uzilishi-
Gidrid-ionni qarama- qarshi ionga yoki monomer 
molekulyasiga o’tishi bilan sodir bo’ladi. 
Yuqorida keltirilgan misol uchun zanjir uzilishi gidrid-ionni 
erituvchi molekulasidan o’sayotgan makro ionga o’tishi 

---

16 
Hisobiga sodir bo'ladi
Anion polimerlanishning prinsipial xususiyati shundaki, bu usulda "tirik 
polimerlar" olish mumkin.ya’ni polimerlanishni zanjir uzilishisiz va uzatilishisiz 
olib borish mumkin. Agar bu sistemaga yana monomer qo’shilsa polimerlanish 
tiklanadi. 
Anion polimerlanish usuli bilan sanoat miqiyosida kauchuklar, poliamidlar, 
poliformaldegid, polietilen olinadi. 
Polietilen 
olish 
usullarini 
tanlashda 
usulni 
texnik 
–iqtisodiyot 
ko’rsatgichlariga katta axamiyat berish kerak. Bu boradagi yakunlanuvchi 
ko’rsatgich, bu usulga qancha kapital sarf qilinganligi va polietilenning tannarxi 
bilan aniqlanadi. 
Chiziqsimon amorf va kiristall polimerning termomexanik egri chizig’i 
bo’ladi. Shartli ravishda T
sh
(shishalanish xarorati) bilan belgilangan bu oraliqda 
polimer shishasimon xolatda bo’ladi. 
Xarorat ko’tarilishi bilan deformatsiyalanish xam asta – sekin ko’tarila 
boradi, qattiq va mo’rt jism yumshoq va elastik bo’la boradi. Bu oraliq yuqori 
elastik xolat bo’lib, qaytar deformatsiyaga egadir va shartli ravishda T
0 
(oquvchanlik xarorati) bilan belgilanadi. Shunday qilib, T
sh
va T
0 
orasida polimer 
yuqori elastik xolatda bo’lar ekan. 
Xarorat yana ko’tarilgan qaytmas deformatsiya qovushqoq – oquvchanlik 
vujudga kelganligidan deformatsiya miqdori juda tez oshib ketadi, xarorat T
0 
dan 
yuqori bo’lganda polimer qovushqoq – oquvchan xolatga o’tadi. Shunday qilib, 
chiziqsimon amorf polimer qizdirilgan shishasimon xolatdan yuqori elastik xolat 
orqali qovushqoq – oquvchan xolatga o’tadi. Bir xolatdan ikkinchi xolatga o’tishda 

---

17 
ma’lum xarorat oralig’i mavjud bo’ladi. Bu oraliqning xarorat shkalasidagi o’rni 
polimerning tuzilishi va kimyoviy tarkibigagina bog’liq bo’lmay, balki 
berilayotgan mexanik kuch tezligiga xam bog’liqdir [7].