Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

12.7. Харид қилинган материаллар бўйича қўшилган қиймат солиЃини ҳисобга олиш

Хом-ашѓ ва материаллар қабул қилган корхоналар уларнинг қийматини мол етказиб берувчиларга қўшилган қиймат солиЃи (ЌЌС) билан биргаликда тўлайди. Мол етказиб берувчи корхона олинган тушумдан ЌЌСни бюджетга тўлайди.

Ќўшилган қиймат солиЃи (ЌЌС) товарларни сотиш, ишлар бажариш ва хизматлар кўрсатиш жараѓнида янги ҳосил қилинган қийматга асосланган ҳолда соф даромаднинг бир қисмини бюджет даромадига олиб қўйишнинг бир шаклидир. ЌЌС 20 фоизлик ставкада ундирилади.
ЌЌС икки хил усулда ҳисобланади:
1) Ќўшилган қиймат солиЃи суммаси белгиланган ставкалар асосида қуйидаги формула буйича аниқланади:
С_ЌЌС = С_Тоб * СС/100; (1)
Бунда: С_ЌЌС – истеъмолчилардан ундириладиган солиқ суммаси;
С_Тоб - солиққа тортиладиган оборот;
СС — қўшилган қиймат солиЃи ставкаси.
2) Товар (иш, хизмат)лар қўшилган қиймат солиЃини ўз ичига олган нархлар ва тарифлар бўйича сотилганида — солиқ қуйидаги формула бўйича аниқланади:
С_ЌЌС = Т_қ*СС/(СС+100); (2)
бунда: Т_қ — қўшилган қиймат солиЃи ҳам ҳисобга олинган товар (иш, хизмат)лар қиймати.
Масалан, «Бобур» компанияси мол етказиб берувчилардан 200000 сўмлик материал сотиб олди. ЌЌС суммаси қуйидагича бўлади:

1. 
   ҳолат бўйича:
   

ЌЌС суммаси=(200000*20%)/100%=40000 сўм.
2-ҳолат бўйича:
ЌЌС суммаси=(200000*20%)/(100%+20%)=33333,(33) сўм.
Моддий бойликларни харид қилиш бўйича тўланадиган ЌЌСни бухгалтерия ҳисобида ҳисобга олиб бориш учун 4410-«Солиқ бўйича бўнак тўловлар» ҳисобвараЃидан фойдаланиш кўзда тутилган.
Материаллар ишлаб чиқариш ва бошқа мақсадларга сарфланиши жараѓнида ҳисобланган ЌЌС суммаси 4410-«Солиқ бўйича бўнак тўловлар» ҳисобвараЃидан 6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар» ҳисобвараЃига сарфланган материаллар қийматига мутаносиб равишда ўтказилади.
Мисол. Корхона мол етказиб берувчидан 100000 сўмлик материал қабул қилиб олди. ЌЌС-20000 сўм. Жами – 120000 сўм. Ушбу муомалага қуйидагича бухгалтерия проводкаси берилади:

226. 
     сотиб олинган материал қийматига- 100000 сўм:
     

Д-т 1010-«Хом-ашѓ ва материаллар» - 100000 сўм
К-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счЄтлар» - 100000 сўм.

227. 
     ҳисобланган ЌЌС суммасига-20000 сўм:
     

Д-т 4410-«Солиқ бўйича бўнак тўловлар» - 20000 сўм
К-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счЄтлар» - 20000 сўм.

228. 
     Мол етказиб берувчига пул ўтказиб берилганида:
     

Д-т 6010-«Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счЄтлар» - 120000 сўм
К-т 5110-«Ҳисоб-китоб счЄти» - 120000 сўм.
Ҳисобот ойи давомида корхонада 45000 сўмлик материал ишлаб чиқаришга сарфланди. Демак, ЌЌС 9000 сўмга тенг:
(45000*20%)/100%=9000 сўм.
Бу суммага қуйидагича бухгалтерия проводкаси берилади:
Д-т 6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар» - 9000 сўм
К-т 4410-«Солиқ бўйича бўнак тўловлар» - 9000 сўм.