Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

13.7. Ќўшилган қиймат солиЃини ҳисобга олиш

Корхоналар ўз маҳсулотларини сотилишини ҳисобга олиш билан бир қаторда маҳсулот(иш, хизмат) лар учун қўшилган қиймат солиЃини (ЌЌС) ҳам ҳисобга олиб боришлари шарт.

Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги ва Давлат Солиқ Ќўмитаси 1997 йил 5 декабрда «Ишлаб чиқариладиган ва сотиладиган товарлар (иш ва хизмат) бўйича қўшилган қиймат солиЃини ҳисоблаш ва тўлаш тартиби тўЃрисида» йўриқномани ишлаб чиқди ва 1998 йил 1 январдан бошлаб амалда қўллаш учун тавсия қилинди. Мазкур йўриқномада умумий қоидалар, солиқ тўловчилар, солиққа тортиш объектлари, солиққа тортиш оборотларини аниқлаш, солиққа тортиш оборотларини корректировка қилиш, солиқ имтиѓзлари ҳамда ставкалари бюджетга тўланиши керак бўлган қўшилган қиймат солиЃи суммасини аниқлаш тартиби, счЄт-фактура солиқни тўлаш муддати ва ҳ.к. ларини тақдим қилиш, солиқ тўловчиларнинг масъулияти, солиқ идораларининг назорати батафсил баѓн қилинган.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексига мувофиқ Ўзбекистон ҳудудида тадбиркорлик фаолияти билан шуЃулланувчи юридик шахслар қўшилган қиймат солиЃини тўловчилар бўлиб ҳисобланадилар. Юридик шахслар деганда солиққа тортиш мақсадида мулкка эга бўлган корхона, бирлашма, ташкилотларнинг ҳамма турлари, хўжалик юритувчи ѓки мулкни оператив бошқарувчи, бу мулкка ўзининг мажбурияти бўйича жавоб берувчи ҳамда мустақил баланс ва ҳисоб-китоб счЄтига эга бўлган корхоналар тушунилади.
Товарлар (иш, хизмат) бўйича оборот деб, жўнатилган маҳсулот, бажарилган иш ва кўрсатилган хизматлар тушунилади.
Ушбу йўриқномада кўрсатилишича, товарлар (иш, хизмат) реализацияси бўйича оборотлар қўшилган қиймат солиЃига тортиш объекти бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасида халқаро шартномага мувофиқ аниқланадиган ўзининг мақсадлари ва оборот учун фойдаланиладиган қўшилган қиймат солиЃини тўлашдан озод этилганлар бундан мустаснодир. Ќўшилган қиймат солиЃи 20% ставкада тўланади. Бюджетга тўланиши лозим бўлган ЌЌС солиЃининг суммаси реализация қилинган товарлар, бажарилган иш, кўрсатилган хизматлар учун ҳисобланган қўшилган қиймат солиЃи суммасидан ишлаб чиқариш ва муомала харажатларига қўшиладиган товарлар (иш, хизмат) қиймати учун тўланиши керак бўлган солиқ суммасининг айирмасига тенг. Бу тартиб қўшилган қиймат солиЃини тўловчи барча корхона ва ташкилотларга тааллуқли.
Асосий воситалар ва номоддий активлар қўшилган қиймат солиЃи тўланган сумма қўшилган ҳолда сотиб олиниш қиймати бўйича ҳисобда акс эттирилади. Ќўшилган қиймат солиЃига тортиладиган ва тортилмайдиган товар сотадиган, иш ва хизматлар бажарадиган корхоналар ҳамда ЌЌС бўйича имтиѓзга эга бўлган корхоналар, кўрсатилган товарларни олувчи шахсга счЄт-фактура расмийлаштиришга мажбурдирлар. СчЄт-фактура йўриқномада кўрсатилган шакл бўйича ѓзилиши шарт.
Харидорларга жўнатилган тайѓр маҳсулотларга ЌЌС ҳисобланганида қуйидагича проводка берилади:
Д-т 4010-«Харидор ва буюртмачилардан олинадиган счЄтлар»
К-т 6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар».
ЌЌС суммаси бюджетга ўтказиб берилганида қуйидагича проводка берилади:
Д-т 6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар»
К-т 5110-«Ҳисоб-китоб счЄти».