Karimjon rahimqulov bori nigmonov

Hakamlarning maydonda harakatlanishi
125
Futbol maydonning kattaligi, o‘yin sur’atining tezda o‘zgarishi 
hakamdan o‘yinni shunday tarzda nazorat qilishni taqozo qiladi-
ki, futbolchilar harakatiga xalaqit qilmasligi va bir vaqtning o‘zida 
o‘yin vaziyatini nazorat qilib borishi kerak. Amalda parallel va dia-
gonal usulda hakamlik qilinadi. 
Diagonal usuli eng ommaviy va ko‘p qo‘llaniladigan usul hi-
soblanadi. Diangonal usulning afzalligi shundaki, hakam bu usul 
yordamida, asosan, maydon markazidagi sodir bo‘ladigan voqealar-
ni nazorat qilishi, to‘p uchun kurashayotgan o‘yinchilar yonida 
bo‘lishi mumkin. Chiziq hakamlari yordamida hakam maydonning 
ikki tomonidagi yon chiziqni ham nazorat qilib turadi. 
Hakam o‘yin jarayonida tasavvuridagi maydon diagonalining 
DE chizig‘ida harakatlanadi. Vaziyat taqozo etganda, u yoki bu to-
monga chiqishi mumkin (29- rasm). 
Chiziqdagi 1- YoChH va 2- YoChHlari maydon yon chiziqlari 
bo‘ylab harakatlanib, o‘ziga xos ikkinchi diagonalni tashkil etadi-
lar. 
Misol uchun, agar hakam 
F
nuqtaga o‘tsa, chiziqdagi 1- YoChH
A
va 
H
nuqtasi oralig‘idagi joyga o‘tishi kerak. Agarda hakam 
D
nuqtasi atrofida bo‘lib qolsa, bunda chiziqdagi 2- YoChH hakam 
J
va 
D
nuqtasi orasida joylashishi kerak. O‘yin davomida chiziq 
hakamlarining harakati faqatgina maydonning bir tomoni bilan 
chegaralanadi. 
Shunday qilib, chiziq hakami 1- YoChH 4- sonli maktab jamoasi 
maydonning yarmida harakatlanib, 10- sonli maktab jamoasi hu-
jumlarini kuzatib turadi. Bunday holda 4- sonli maktab jamoasining 
oxiridagi himoyachisi bilan bir chiziqda turadi va birga harakatla-
nadi. Mana shuning uchun ham u 10- maktab jamoasi maydoni-
ning yarmiga o‘tishiga to‘g‘ri kelmaydi. Bundan ko‘rinib turibdiki, 
10- sonli maktab jamoasi maydonining yarmini chiziq hakami 2- 
YoChH nazorat qilib turadi. 
O‘yin jarayonida diagonal usulida hakamlik qilishda noto‘g‘ri 
harakatlanish diagonal usul mazmunining buzilishiga olib keladi. 

---

126
Misol uchun, agar birinchi yon chiziq hakami 
I
va 
B
nuqtalari ora-
lig‘ida turib qolsa, unday vaqtda vaqtda hakam 
G
nuqtada bo‘lgani-
da diagonal usulining mohiyati buzilgan hisoblanadi. Bunday vazi-
yatlarda hakam yana 
F
nuqtaga borganida, ikkinchi yon chiziq 
hakami 
E
va 
K
nuqtalar orasida tursa ham, dioganal usuli buzilgan 
bo‘ladi. 
Hakam joyini o‘zgartirish uchun bunday diagonalni tanlashi ke-
rak va u qanday qabul qilinadi? Birinchi navbatda, quyosh yo‘nali-
shi hisobga olinadi (u yuzga tushmasligi kerak), shamolga, ayniqsa, 
kuchli shamolga qarama-qarshi harakat qilish tavsiya etilmaydi.