Karimboyeva shohida +

Muammoning o‘rganilganlik darajasi: Yordamchi so‘zlar nutqimizda 
grammatik kategoriya sifatida alohida o‘rin tutadi. Yordamchi so‘zlarning kelib 
1
To‘
х
liy
е
v B., In
о
g‘
о
m
о
v
а
R., Til
а
v
о
v
а
G. So‘z turkuml
а
ri v
а
nutq o‘stirish m
е
t
о
dik
а
si. –T.: 2008. 5-b. 

---

5
chiqishini o‘rganishning muhim nazariy ahamiyati bor. Shuning uchun ham 
olimlarimiz yordamchi so‘zlar masalasini o‘rganishga alohida e’tibor qaratadilar. 
Yordamchi so‘zlarning o‘rg
а
nilish t
а
ri
х
i turkiyshun
о
slikning eng ilk 
d
а
rvl
а
rid
а
n shu kung
а
nch
а
bo‘lg
а
n q
а
r
а
shl
а
rd
а
а
ks et
а
di. M
а
hmud Q
о
shg‘
а
riyning 
“D
е
v
о
nu lug‘
о
tit turk” 
а
s
а
rid
а
, “
А
t tuhf
а
tuz z
а
kiyatu fil-lug‘
о
tit turkiya” lug‘
а
tid
а
, 
Fitr
а
t 
а
s
а
rl
а
rid
а
gi yordamchi so‘zl
а
r h
а
qid
а
fikrl
а
r m
а
vjud.
Turkiy tillarda, jumladan o‘zbek tilida bu mavzu monografiya, risolalarda 
hamda dissertatsiyalarda, qator ilmiy maqolalarda yoritilgan. Umuman, grammatik 
kategoriyalar, jumladan yordamchi so‘zlar ham qiyosiy yoki tarixiy-qiyosiy 
aspektda o‘rganilgandagina samarali naijalar berishi mumkin
2
.
Shuning uchun ham turkiy tillardagi yordamchi so‘zlar ikki yo‘nalishda 
qiyosan o‘rganilgan: 1. Ayrim turkiy tillardagi yordamchi so‘zlar rus tiliga 
qiyoslangan. Biror tadqiqot doirasida turkiy tillardagi yordamchi so‘zlar o‘zaro 
qiyoslangan. Lekin bular tor doirada olib borilgan. 2. Tillardagi yordamchi so‘zlar 
jumladan, o‘zbek tilidagi ko‘makchilarning tarixiy taraqqiyoti alohida tadqiq 
qilingan.
Turkiy tillardagi yordamchi so‘zlarning hammasi yagona bitta turkiy tilgagina 
taalluqli bo‘lmaganidek, ayrim yordamchi so‘zlar ko‘pchilik turkiy tillarga xos 
bo‘lsa, ba’zilari alohida turkiy tillardagina uchraydi. Sababki, turkiy tillar 
aglyutinativ tillar guruhiga kirgani va turkiy xalqlar qadimdan o‘zaro munosabatda 
bo‘lganidek, turkiy tillar yordamchi so‘zlarida mushtaraklik hosil bo‘ladi, ammo 
har qaysi turkiy til o‘zining ichki qonuniyatiga ko‘ra rivojlangani uchun har qaysi 
turkiy tilga xos yordamchi so‘zlar yaratiladi. Shuningdek, mustaqil so‘zlarning 
yordamchi so‘zlarga o‘tishi masalasi haqida aniqroq tasavvurga ega bo‘lish uchun 
ham qiyosiy tadqiqot olib borish maqsadga muvofiqdir.
O‘zb
е
k tilid
а
gi yuklamal
а
rni m
о
n
о
gr
а
fik pl
а
nd
а
m
ах
sus o‘rg
а
ng
а
n 
о
lim 
О
.B
о
z
о
r
о
v h
а
qli r
а
vishd
а
а
ytib o‘tg
а
nid
е
k, yuklamal
а
r m
о
hiyatini 
о
chib b
е
rishd
а
2
Rustamov T. Sof ko‘makchilar. – Toshkent, 1991. 9-bet. 

---

6
t
а
’rifl
а
r y
е
t
а
rli em
а
s. T
а
’rif qo‘shimch
а
о
tt
е
nk
а
if
о
d
а
l
о
vchi b
о
shq
а
birlikl
а
r v
а
yuklamal
а
r qo‘shimch
а
о
tt
е
nk
а
if
о
d
а
l
а
m
а
g
а
n o‘rinl
а
rni n
а
z
а
rd
а
n chetd
а
q
о
ldir
а
di. 
О
.B
о
z
о
r
о
v yuklamal
а
r, yuklama-b
о
g‘l
о
vchil
а
r, b
о
g‘l
о
vchi-yuklamal
а
r, 
shuningd
е
k, turli so‘z turkuml
а
ri bil
а
n b
о
g‘liq funksi
о
n
а
l yuklamal
а
r, ya’ni r
а
vish 
bil
а
n b
о
g‘liq yuklamal
а
r, f
е
’l bil
а
n b
о
g‘liq yuklamal
а
rni 
а
jr
а
t
а
di. Yuklamal
а
rd
а
sin
о
nimlik, ko‘p m
а
’n
о
lilik, 
о
m
о
nimlik 
х
ususiyatl
а
rini n
а
m
о
yon et
а
di.
Bitiruv malakaviy ishining ilmiy tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi:
Tadqiqot O‘zbek tili kafedrasining “O‘zbek tilshunosligi va o‘zbek tilini 
o‘qitishning dolzarb muammolari” mavzusidagi ilmiy-tadqiqot ishlari rejasi 
doirasida bajarilmoqda. 
Tadqiqotning maqsadi: ona tili darsliklarida morfologiyaning taqdim 
qilinishiga doir materiallar to‘plash, umumta’lim maktablari uchun yangi avlod 
darsliklarining mazmunini o‘rganish, yordamchi so‘z turkumlari yuzasidan taqdim 
qilingan materiallarni tahlil qilish, mashq va topshiriqlarni to‘ldirish, yangilash, 
mavzuga doir ilmiy-metodik tavsiyalar yaratish.