Karabashev Umrzoq 6-вариант Аҳоли сони ва таркибини статистик ўрганиш

Аҳолининг ўртача сонини аниқлаш усуллари
Оддий арифметик ўртача орқали Ўртача хронологик орқали

Аҳоли сонининг туғилишлар ва ўлишлар ҳисобига ўзгариши аҳолининг табиий ҳаракати дейилади.
Туғилиш, ўлиш, табиий ўсиш кўрсаткичлари, шунингдек, улар билан боғлиқ бўлган никоҳдан ўтиш ва ажралишлар сони аҳолининг табиий ҳаракатини ифодаловчи кўрсаткичлар ҳисобланади.
Аҳолининг табиий ҳаракати кўрсаткичлари

№	Кўрсаткичлар	Ҳисоблаш тартиби
1.	Туғилиш кэффициенти
2.	Ўлиш коэффициенти
3.	Мутлоқ табиий ўзгариш
4.	Табиий ўзгариш коэффициенти
5.	Махсус туғилиш коэффициенти
6.	Ҳаётийлик коэффициенти
7.	1 ёшгача болалар ўлими коэффициенти

Аҳоли сонининг аҳоли яшаш пунктига доимий яшаш учун келганлар ва бошқа жойларга доимий яшаш учун чиқиб кетганлар ҳисобига ўзгариши аҳолининг механик ҳаракати дейилади.

Аҳолининг механик ҳаракати кўрсаткичлари

№	Кўрсаткичлар	Ҳисоблаш тартиби
1.	Келганлар коэффициенти
2.	Кетганлар коэффициенти
3.	Мутлақ механик ўзгариш
4.	Механик ўзгариш коэффициенти
5.	Миграция айланмасининг интенсивлик коэффициенти

Аҳоли истиқболдаги сонининг аниқлаш

• 
  Аҳолининг истиқболдаги сонини аниқлаш усуллари:
  
• 
  Глобал
  
• 
  Ёшни силжитиш
  
• 
  Экстраполяция
  

Глобал усулда аҳоли сонининг истиқболдаги сони аҳолининг табиий ва механик ўсиши ҳақидаги маълумотлар асосида аниқланади.
Масалан, агар аҳолининг сони муайян давр бошига ҳисобланган ва умумий ўсиш коэффиценти аниқ бўлса, у ҳолда аҳоли сонининг t йилдан кейинги истиқболини қуйидаги формула бўйича ҳисоблаш мумкин:

бу ерда,
A₁ va A₀ - аҳолининг жорий йил охиридаги ва кейинги йил бошидаги сони;
- табиий ўзгариш (ёки умумий ўзгариш) коэффициенти;
- жорий йилда аҳоли сонининг
қўшимча ўзгариши, яъни
кейинги йилда қўшимча
ўзгариши лозим бўлган аҳоли сони, яъни
Бу усул аҳолининг истиқболдаги сонини ҳисоблашда қўл келсада, уларни ёш жиҳатдан алоҳида-алоҳида ҳисоблаш имконини бермайди. Бундан ташқари ҳар кейинги йилнинг фақат бошланғич, база сифатида қабул қилинган табиий ёки умумий ўсиш даражалари турлича бўлиши мумкин.
Ёшни силжитиш усулида аҳолининг истиқболдаги сони қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
х ёшгача яшаши мумкин бўлган аҳоли сони;

ёшгача яшаши мумкин бўлган эҳтимоллик
яшашгача яшаши мумкин бўлган аҳоли сони.
Ҳар бир ёшдаги аҳоли сони ( ) ҳар бир яшаши мумкин бўлган эҳтимоллик коэффициенти ( ) ёрдамида бир ёшдан ( ) иккинчи ёшга ( ) силжитилади.