Kamyob va istiqbolli yog’li o’simliklar

Kamyob va Foydali o’simliklar

Reja:

• Kedr karag’ayi.
• Perilla tuzilishi va xossalari.
• Lyallemansiyaning tuzilishi va xossalari.
• Katalpa tuzilishi va xossalari.
• Keshyu tuzilishi va xossalari.

Kedr qarag’ayi (Pinus sibirica)

Kedr qarag’ayi – balandligi 35-40 m bo’lgan daraxt. Ko’pincha kedr qarag’ayi kedr deb noto’g’ri ataladi. Uning urug’lari “kedr yong’og’i” nomi ostida mashxur. Ular gullaganidan keyin ikki yil o’tgach yetiladi va g’urralar bilan birga tushadi. G’urralar uzunligi 6-13 sm bo’lib, tangachalar bilan zich qoplangan. Urug’lar to’q-qo’ngir, uzunligi 10-14 va kengligi 6-10 sm.
Kedr daraxti 5-6 yildan keyin yong’oqlarning mo’l hosilini beradi. G’urrada 100 taga yaqin urug’ joylashgan bo’ladi. Urug’lar qattiq mug’uzsimon qobiq bilan qoplangan bo’lib, uning ostida murtak va endospermni o’rab turgan yupqa parda mavjud. Kedr qarag’ayi 500 yilgacha umr ko’rib, Rossiyaning yevropa qismi shimoliy sharkida va Sibirda tarqalgan.
Yog’sizlantirilgan urug’lar qandolatchilik sanoatida qo’llaniladi. Sifatli yadrodan olingan kedr yog’i mikroskopda immersiya uchun ishlatiladi.

Perilla (Perilla ocymoides)

Perilla tuzilishi va xossalari. Perilla Yapaloqguldoshlar oilasiga mansub bo’lgan, balandligi 1 m gacha yetadigan, poyasi shoxchalardan iborat bir yillik o’simlik. Perilla barglari va poyasi kuchli efir xidiga ega.
Perilla qadimdan Shimoliy-Sharqiy xitoy, Koreya, Yaponiya va Shimoliy Xidndistonda yetishtiriladi.
Perilla urug’lari kimyoviy tarkibi (%): lipidlar – 43-48; oqsil (Nx6,25) – 23-28; sellyuloza – 10-13;
kullar – 4-5; efir moyi – 0,3.
Perilla yog’ini rafinatsiyalashdan keyin ozuqaviy maqsadlarda ishlatish mumkin, lekin asosan texnik maqsadlar uchun ishlatiladi. Perilla yog’ini Yevropa va AQSH ga keng eksport qilish XX asrda boshlangan bo’lib, uni yetishtirish yiliga 50 ming tonnaga yetdi.
Perilla yog’i triatsilglitserollari tarkibidagi yog’ kislotalari miqdori (%): S16:0 – 3,3; S18:0 – 9,8; S18:1-13,1; S18:2-56,4; S18:3-22,2.
Perilla yorug’laridan yog’ olinganidan keyin qoladigan ekstraksion shrot tarkibida 45% oqsil va 0,006% efir moylari mavjud bo’ladi. Efir moyi perillaning qo’ritilgan poyasidan va yaproqlaridan olinadi.