Kamaytirish yo’llari

Yashirin ishsiz shakllariga quyidagilar kiradi:
1) korxonalar va tashkilotlardagi to’liq ish haqi oladigan ortiqcha xodimlar soni. Ish bilan bandlikning bunday shakli mahsulot tannarxi va bahosining ortishiga, korxonalarning moliyaviy ahvoliga og’ir ta’sir qiladi, pirovard natijada inflyatsiya spiralining buralishiga olib keladi;
2) to’liq bo’lmagan ish vaqti davomida ishlaydigan, tegishli ish haqi oladigan va to’liq ish kuniga o’tishni xohlaydigan, lekin iqtisodiy kon’yunkturaning ta’siri tufayli bunday imkoniyatga ega bo’lmagan shaxslarning mavjudligi. Ish bilan bandlikning bunday shakli, chamasi, keyinroq ham davom etadi. U ma’lum darajada ayollar va katta yoshdagi kishilar uchun maroqlidir;
3) ish haqi saqlanmagan holda yoki qisman saqlangan holda ma’muriyat tomonidan ta’til berilishi. Bunday shaklni vaqtincha deb qarash kerak, chunki u xodimlarni mutlaqo qoniqtirmaydi, ular daromad darajasining keskin kamayib ketishiga va pirovard natijada «o’z ixtiyori bo’yicha» bo’shab ketishiga sabab bo’ladi;
4) eng kam ish haqi miqdori saqlangan holda uzoq muddatli ta’tilni rasmiylashtirish. Mazkur murosa-madora tarzida qaror ham barqaror xususiyatga ega emas, chunki yollanuvchi xodimning ham, ish beruvchining ham manfaatlariga mos kelmaydi;
5) xom ashyo, materiallar yo’qligi va ishlab chiqarish rejimining boshqacha buzilishlari tufayli kelib chiqadigan va tuzatilishi mumkin bo’lgan to’liq kun davomida hamda smena ichidagi bekor turib qolishlarning ortishi.
Hozirgi vaqtda, ishsizlik bo’yicha nafaqaning o’rtacha miqdori taxminan, o’rtacha ish haqining 60 %ini tashkil etgani sababli birinchi holda davlat korxonasidagi yashirin ishsizlik ochiq ishsizlikka nisbatan davlatga deyarli ikki baravar qimmatga tushishi hisoblab chiqilgan. yashirin ishsizlikning boshqa turlari davlat uchun unchalik ko’p xarajatni talab qilmaydi va moliyaviy yo’qotishlar to’liq ravishda yollanma xodimlar zimmasiga tushadi.
SHuni ham aytish kerakki, bozor munosabatlarining rivojlanishiga va korxonalar hamda tashkilotlarga raqobatchilar hamda iste’molchilarning moliyaviy tazyiqni kuchaytirishlari, hukumatning moliyaviy-kredit siyosati qattiqlashtirilishiga qarab ishlab chiqarishdagi yashirin ishsizlik barqarorlik bilan qisqarib boradi, keyinchalik esa butunlay yo’q bo’lib ketadi.
Muayyan tarmoqdagi yashirin ishsizlikning o’sishi quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi:


L_yash.i = L_b · I_meh.u. · K_yash.i,

bunda: L_b – ish bilan bandlar soni; L_yash.i – yashirin ishsizlikning o’sishi; I_meh.u. — mehnat unumdorligining pasayishi; Kyash.i. – elastiklik koeffitsienti.