Kalibrlarning ijrochi o’lchamlarining hisob – kitobi. Reja: Normal va chekka kalibrlar Nazorat kalibri

Kalibrlaming bajaruvchi o‘lchamlarini hisoblash.

Bajariluvchi o‘lcham deb yangi kalibrlar tayyorlanadigan chekka olchamlar ataladi. Bu o‘lchamlarni joriy qilish uchun skobaning chizmasida uning eng kichik chekka olchami va musbat og’ishi, tiqin hamda nazorat kalibri (kontr-kalibr) uchun eng katta chekka olchami va manfiy og’ishi ko‘rsatiladi. Binobarin, chizmada og’ish kalibrning “badani” tomoniga qo‘yiladi, bu metall tayyorlashning maksimumini ta’minlaydi va yaroqli kalibrlar chiqish ehtimolini oshiradi. Kalibrlaming bajariluvchi olchamlari standartda keltirilgan formulalar yordamida hisoblanadi. Misollar. 1. D = 60 mm, joizlik maydoni H7 boigan teshikni nazorat qilish uchun tiqin-kalibrning olchamlarini hisoblang. Standartdan buyumning chekka og’ishlarini topamiz: ES = + 30 mkm; EI = 0. Teshikning eng katta va eng kichik chekka olchamlari: Dmax = 60,030 mm; Dmin = 60,000 mm. Standartdan kalibr olchamlarini hisoblash uchun kerak bolgan malumotlarni olamiz. H = 5 mkm; z = 4 mkm; Y = 3 mkm. Joizlik maydonlari joylashish sxemasi 6-rasmda ko‘rsatilgan. Yangi o‘tuvchi tiqin-kalibrning eng katta olchami: PRmax = Dmin + z + H/2 = 60,000 + 0,004 + 0,005/2 = 60,0065 mm. PR kalibrning chizmasida qo‘yiladigan olcham 60,0065_-0,005. Bajariluvchi olchamlari: eng kattasi 60,0065 mm; eng kichigi 60,0015 mm.

6-rasm. Joizlik maydonlari joylashish sxemasi
Yeyilgan o'tuvchi tiqin-kalibrning eng kichik olchami:
Pre_ylig.=D_min - Y = 60,000 - 0,003 = 59,997 mm.
Agar PR kalibr shu olchamga ega bolsa, uni foydalanishdan chiqarib tashlash lozim. O’tmaydigan yangi tiqin-kalibrning eng katta olchami:
Nem_ax = D_max + H/2 = 60,030 + 0,005/2 = 60,0325 mm. NE kalibrning chizmasida qo‘yiladigan licham 60,0325_-0,005.Bajariluvchi olchamlari: eng kattasi 60,0325 mm; eng kichigi 60,0275 mm. K-I_max = d_max + Y₁ + Hp/2 = 60,000 + 0,003 + 0,002/2 = 60,004 mm. К-I kalibming chizmasida qo‘yiladigan olcham 60,004_-0,002mm. Qo'shimcha hisob-kitob qilmasdan yangi ishchi kalibrlar olchamlari va ularning chekka og’ishlarini joriy qilish uchun tarkibida bajariluvchi kalibrlar olchamlarining jadvallari keltirilgan standart ishlab chiqarilgan. Kalibrlami tamg‘alash. Kalibrlarni tamg'alashda uning ustiga detalning nominal olchami, buyum joizlik maydonining harfli belgisi, buyum chekka og’ishlarining mm hisobidagi sonli qiymatlari (ishchi kalibrlarda), kalibrning turi (masalan, PR, NE, К -I) va ishlab chiqaruvchi zavodning tovar belgisi bosiladi (7-rasm). Ishchi kalibrlar uchun joizlik va chekka og’ishlari ko‘zda tutilgan. Nazorat kalibrlari joriy qilinmagan. Kalibr tomonlarining olchamlari tayyorlash va foydalanish jarayonida universal olchash vositalari yordamida tekshiriladi. Standart kalibrlar qabul qiluvchi kalibrlar sifatida qoilanganda, В tomononning o’lchami buyumning eng katta chekka olchamiga yaqin bo’lishi kerak, M tomonining o’lchami esa buyumning eng kichik olchamiga yaqin bo‘lishi kerak.


Xulosa
Kalibr deb nazorat qilinuvchi obyektga teskari shaklli yuzaga ega bolgan o'lchovlarga aytiladi. Normal kalibrlar deb o’lchamlari nazorat qilinuvchi obyektning normal o’lchamlariga mos kalibrlarga aytiladi. Hozirgi kunda normal kalibrlaming shablon, shchup, konus kabi ayrim turlari qo’llanadi. Mashinasozlikda eng ko‘p tarqalgan kalibrlar - chekka kalibrlardir. Ishchi kalibrlar uchun joizlik va chekka og’ishlari ko‘zda tutilgan. Nazorat kalibrlari joriy qilinmagan. Kalibr tomonlarining olchamlari tayyorlash va foydalanish jarayonida universal olchash vositalari yordamida tekshiriladi. Standart kalibrlar qabul qiluvchi kalibrlar sifatida qoilanganda, В tomononning o’lchami buyumning eng katta chekka olchamiga yaqin bo’lishi kerak, M tomonining o’lchami esa buyumning eng kichik olchamiga yaqin bo‘lishi kerak.

Foydalanilga adabiyotlar
1. Inogamova D.A, Shoazimova U.X metrologiya va standartlashtirish
2.Fayziev R.R o’zaro almashuchanlik standartlashtirish trxnikaviy o’lchovlari va sertifikatlash.
3. Internet tarmoqlari www.Aim.uz www.arxiv.uz