Kafedrasi husanov nishonboy abdusattorovich dilmurodova nilufar asatullayevna

Og’zi ochilib qoldi – ibora. U ikki mustaqil so’zdan iborat bo’lib, nutqqacha 
tayyor holda kelgan. Nutqdan keyin ham obgimizda shu holicha turadi. Uning atash 
ma’nosi  hayron  bo’lmoq  fe’lining  atash  ma’nosiga  teng  bo’lsa-da, 
qo’shimcha,ya’ni hissiy va uslubiy ma’nosi bilan farqlanadi. 
O’zbek  tilida  barqaror  birikma  sifatida  maqol,  metal,  ibora  e’tirof  etiladi. 
Tilsunoslikning  barqaror  birikmani  o’rganuvchi  bo’limi  paremiologiya  (lotincha 
parema  –  “barqaror”,  logos  –  ta’limot),  uning  lug’atini  tuzish  bilan  mashg’ul 
bo’luvchi soha paremiografiya (lotincha parema – “barqaror”, grapho – yozmoq) 
deyiladi. 
 Ikki  yoki  undan  ortiq  mustaqil  so’zning  bir  grammatik  butunlik,  ma’noviy 
yaxliylik  tashkil  etib,  murakkab  tushuncha  yoki  tugal  fikrni  ifodalaydigan  so’z 
bog’lanishi erkin bog’lanish deyiladi. So’z birikmasi va gap erkin birikmaga kiradi. 
Chunki so’z birikmasi va gap nutq jarayonida hosil qilinadi.  
Ikki  va  undan  ortiq  so’zning  qotib  qolib,  nutqda  tayyor  holda  ishlatiladigan 
bog’lanishni barqaror, turg’un boglanishni tashkil qiladi. 
Barqaror  birikma  qo’shma  so’z  va  so’  birikmasidan  quyidagi  xususiyati  bilan 
farq qiladi:  
1. Barqaror birikmada birdan ortiq so’z birikib ko’chma ma’no ifodalaydi. 
2. Barqaror birikmani tashkil etgan barcha so’z shu gap tarkibida butunligicha 
bir bo’lak yoki bir gap vazifasida keladi. 
3. Barqaror birikmaning tarkibiy qismi qay’iy bir qolipga kirgan bo’ladi. 

---

63 
 
Demak, alohida rasmiylashgan, tarkibining barqarorlgi bilan ajralib turadigan, 
yaxlitligicha  qo’llanish  xususiyatiga  ega,  tayyor  holda  mavjud,  obrazli,  jozibali, 
ma’no jihatdan shakllangan so‘z bog‘lanmasi barqaror birikma deyiladi. 
Barqaror  birikmani  “buzish”  –  unga  so‘z  kiritish,  almshtirish,  olib  tashlash 
mumkin emas. 
1-topshiriq. Berilgan gaplarni erkin va barqaror birikmalarga ajrating va farqini 
ayting. 
1. Toshkentdagi  istiqlol  davrida  qurilgan  inshootlarni  ko‘rib  og‘zim  ochilib 
qoldi.  Yer  haydasang  kuz  hayda,  kuz  haydamasang  yuz  hayda,  deydi  xalqimiz.  3. 
Kechagi  majlisda  menga  ham  til  tekizibdi.    4.  Bahorning  mayin  shabadasi  daraxt 
shoxlarini tebratdi.  5. Oltin o‘tda bilinadi, odam mehnatda bilinadi. 6. Arslon izidan 
qaytmas,  tigit  so’zidan.  7.  Tuyaning  dumi  yerga  yetganda  qarzini  to‘laydi.  8.  Bir 
tariqdan bo‘tqa bo‘lmas. 9. Ular bir yoqadan bosh chiqarib mehnat qiladilar.