Kafedrasi husanov nishonboy abdusattorovich dilmurodova nilufar asatullayevna

 
Og’zaki nutq:  
Mavzuga oid matnni o’qib tushunish.  

---

121 
 
Matndagi termin va iboralarning ma’nosini izohlash.  
Matnni kengaytirib so’zlab berish.  
Yozma nutq:  
O’zbekistondagi oliy ta’lim muassasalari haqida ma’lumot tayyorlash. 
 Oliy ta’lim muammolariga bag’ishlangan ilmiy maqola yozish.  
Oliy ta’lim terminlari lug’atini tuzish.  
O’zbekistondagi oliy ta’lim muassasalarining nomlarini qisqartma otlar shaklida 
ifodalash.  
 
GRAMMATIKA: Uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so’zlar. 
Uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so’zlar. Tilimizda barcha uslublarda teng 
qo‘llanadigan  so‘zlar  bo‘lishi  bilan  birga,  faqat  ayrim  nutq  uslublari  uchun 
xoslangan  so`zlar  ham  mavjud.  Shuning  uchun  so‘zlar  ana  shu  belgiga  ko`ra  ikki 
guruhga  bodinadi:  1)  uslubiy  betaraf  so`zlar  (m.,  so`zlamoq,  gapirmoq,  uy,  daftar, 
ovqat  va  boshqalar);  2)  uslubiy  xoslangan  so`zlar  (mazkur,  binobarin, dudoq, erin, 
qaroq, nigoh, tashlamoq, bayortnoma, nota va boshqalar). 
Adabiy  tilning  ijtimoiy  hayotdagi  ma’lum  soha  doirasiga,  ma’lum  nutqiy 
vaziyatga  xoslangan  ko`rinishi  nutq  uslubi  hisoblanadi.  So`zlar  ma’lum  nutq 
uslubiga  xoslanish-xoslanmaslik  belgisiga  ko`ra  uslubiy  xoslangan  va  uslubiy 
betaraf so`zlarga bo`linadi. Ayrim nutq uslubidagina qo`llaniladigan so`zlar uslubiy 
xoslangan  so`zlar,  bunday  xususiyatga  ega  bo`lmagan  so`zlar  esa  uslubiy  betaraf 
so`zlardir. 
        Olim na’matakka ilmiy izoh bersa, shoir esa unga badiiy tus beradi, metafora, 
o`xshatish, jonlantirish, leksik vositalar bilan shoirona kuylaydi. Us lub - so`zlovchi 
va  yozuvchining  ifodalanayotgan  fikrga,  voqea,  hodisaga  Shaxsiy  munosabatidir. 
Shu  yo`l  bilan  ayni  bir  jumlada  qo`shimcha  uslubiy  (modal)  mazmun  ham 
ifodalanadi.  Masalan:  Ol,  jiyan,  yo`l  yurib  kelgansan.  Bu  jumlada  so`zlovchi 
suhbatdoshga  qarindoshligini  bildirishi  bilan  birga,  unga  o`z  mehribonligini  ham 
ko`rsatmoqchi. Odatda, so`zning asl, tub (denotativ) ma’nosi va uning qo`shimcha, 
ko`chma (konnotativ) ma’nosi bo`ladi. Uslubshunoslik, uslub, sinonimiya, so`z, so`z 
birikmasi  va  gapning  ana  shu  qo`shimcha  (modal)  ma’nosini  o`rganadi.  Gapda 
uslubiy (modal) mazmun maxsus so`z va iboralar (undalma, kirish so`z, sinonimlar, 
frazeologik  birlik  va  gaplar,  sheva,  biror  kasbga  oid  so`zlar  va  h.k.)  orqali 
ifodalanadi.  Hamma  so`z,  ibora  va  sintaktik  qurilmalar  ham  ma’lum  bir  nutq 
uslubini  yaratishga  xizmat  qilavermaydi:  qalam,  kitob,  daraxt  va  shunga  o`xshash 
so`zlar o`z asl ma’nosida biror uslubga betaraf so`zlardir. Ular nutqning biror turini 
tashkil etishi uchun ko`chma ma’noda qo`llanishi kerak. Qalami o`tkir. Hasratim bir 
kitob bo`ladi. Daraxt bir joyda ko`karadi kabi. 
 

---

122