Кафедраси фан социология 6-мавзу. Жамият социал структураси ва стратификацион жараёнлар

СОЦИАЛ МОБИЛЛИК
Вертикал социал мобиллик
Горизантал социал мобиллик
Вертикал (йўналиш) ижтимоий ўзгарувчанлик. Бу бир ижтимоий тизимда тутган ўрни, ўзгаришидир. Масалан, шахс мисолида: ўқувчи, ишчи, хизматчи, олим, колхозчи, пенсионер ва ҳоказо (Юқори ва паст даражага қараб ўзгариб боради).
Горизонтал (йўналиш) ижтимоий ўзгарувчанлик. Бир ижтимоий гуруҳ доирасидаги ўзгаришлар ёки ижтимоий даражадаги ўзгаришлар. Масалан, ишчи 1-5 разряд, аспирант, кандидат, фан доктори, академик. .
Сорокин назариясидаги социал динамиканинг 2 кўриниши:

• Социал мобиллик (ҳаракатчанлик):
• Интеграцион (авлодлар орасидаги) ҳаракатчанлик;
• Генерацион (авлодлар ичидаги) ҳаракатчанлик.

Ижтимоий ҳаракатчанлик (мобиллик) – индивид ёки ижтимоий субъектнинг ўз ижтимоий ҳаётини, жамият ижтимоий ту-зилмасидаги ҳолатини ўзгартириш.

2. Социал ўзгаришлар:
1) Вертикал (кўтарилиш ва пасайиш) йў-налиши; мобиллик, шахс мисолида: ўқув-чи, ишчи, хизматчи, олим, мақсади ва ҳ.к.
2) Горизонтал ўзгарувчанлик. Масалан, ишчи 1-5 разряд ўқитувчи, докторант, ака демик ва ҳ.к.
Социал ўзгариш- ижтимоий тузилмалар ва ижтимоий ўзаро муносабатлар тизими да янги жиҳатлар ва элементларнинг пай до бўлиш жараёнидир.
Макс Вебернинг стратификация назарияси
2. Статус (мавқе) – обрўга эга бўлиш, субъектив баҳолашга боғлиқ синфлар, иқтисодий омиллар давлат ва даромад билан ҳам боғлиқ. Мавқе гуруҳларнинг турли ҳаёт тарзи билан белгиланади. Ёки статус – бир шахснинг ёки гуруҳнинг жамиятда тутган ўрни.

• .Маркс айтганидек, синфларга бўлиниш фақат ишлаб чиқариш воситаларига эга бўлиш ёки эга бўлмаслик билангина эмас, балки мулк билан бевосита боғлиқ бўлмаган иқтисодий фарқ, омил билан ҳам белгиланади. Бу омилаг инсоннинг маҳорат ва малакаси билан боғлиқ бўлган профессионал тайёргарлик даражаси ҳам киради.

3. Партия – стратификацияга таъсир ўтказувчи партиялар ҳокимиятларни муҳим воситаси-дир. Статус шаклланишига, Маркс айтганидек, партиялар. Ҳокимиятларни муҳим воситасидир. Статус шаклланишига, Маркс айтганидек, партиялар ташкил топишга фақат синфлар нуқтаи назаридан изоҳ бериб бўлмайди. Статус ва партияга мансублик синфларнинг иқтисодий аҳволига ҳам таъсир қилади. Демак, партия – гуруҳнинг маълум мақсадга эришиш йўлида фаол ҳаракатланади.