Кафедраси «электротехника ва электроника»

Ўзгармас ток машинасининг ишлаш принципи- Ўзгармас ток кучланиши ташқи тармоқдан двигателнинг хам якор, хам қўзғатувчи чулғамларига берилади. Қўзғатувчи чўлғам эса магнит майдонини хосил қилади. Ампер қонуни бўйича қўзғатувчи чўлғамнинг магнит майдони якорь ўтказгичларига механик куч билан таъсир қилади. Бу кучлар хосил қиладиган айлантирувчи момент таъсирида якорь айлана бошлайди.
Ўзгармас ток двигателлари уч турга бўлинади.
Булар:

1. 
   Параллел ва мустақил қўзғатишли двигателлар
   

1-расм. Параллел қўзғатишли двигател а) улаш схемаси. б) ишчи ҳарактеристикаси.


1-масала. Параллел қўзғатишли генераторнинг ЭЮК Е= 118 волт, якор қаршилиги 0.05 Ом, қўзғатувчи чулғамнинг қаршилиги R_қ­­­=25 Ом, юкламанинг қаршилиги R_Ю­­=2 Ом. Генераторнинг қисқичларидаги кучланиш аниқлансин.
Ечиш:
Г енераторнинг ЭЮК:
Бу тенгламада якорь токи I_я номалум

Бунда юклама токи

Қўзғатувчи чулғам токи

Демак,

Двигателга берилган кучланиш тескари ЭЮК ни енгиш ва якирь чулғамида кучланишнинг тушишини ҳосил қилиш учун сарфланади:

Бунда: Е-якорь чулғамининг ЭЮК, R_я- якорь чулғамининг қаршилиги, I_я-якорь токи.

Айлантирувчи момент тенгламадан токнинг ифодасини аниқлаймиз

2. 
   Кетма-кет қўзғатишли двигатель
   

Бу двигателда якорь ва қўзғатувчи чулғамлар бир-бири билан кетма-кет ланган. Шунинг учун бу чулғамларда бир хил ток ўтади.






2-расм. Кетма-кет қўзғатишли двигатель: а). улаш схемаси б). Мехеник ҳарактеристикаси


2-масала. Кетма – кет қўзғатишли двигателда якорь токи I_Я=18 А. Якорь қаршилиги R_я=0.3 Ом, қўзғатиш чулгамининг қаршилиги R_К=0.2 Ом. Ўзгарувчан исрофлар аниқлансин.
Ечиш:
Двигатель чўлғамларининг тўла қаршилиги:

Ўзгарувчан исрофлар чулғамларни қизитишга сарфланади. Шунинг учун:

3. 
   Аралаш қўзғатишли электр двигатель
   

Бу двигателда хам кетма-кет, хам параллел қўзғатишли чулғамлар бор. Шунинг учун хам аралаш қўзғатишли электр двигатели параллел ва кетма-кет двигателлари хоссаларига эга бўлиши керак.