Bateriofaglarning xususiyatlari
Bakteriofagning asosiy xususiyatlaridan biri shuki, bir xil bakteriofag bir xil bakteriyalardagina yashab, faqat shu bakteriyalarni eritib yubora oladi. Ana shu xususiyatga bakteriofaglarning aspetsifiklik xususiyati deyiladi. Masalan, dezinteriya bakteriofagi faqat dezinteriya bakteriyasida yashay oladi. Yoki dezinteriya bakturiofagi qorin tifi bakteriyasida yashay olmaydi. Shuning uchun har bir bakteriyaning o‘zining bakteriofagi bor. Stafilakokk bakteriofag, vabo bakteriofagi, qorin tifi bakteriofagi va boshqalar. Shuning uchun ham ayrim ya’ni bir turdagi bakteriyaga ta’sir etuvchi bakteriofagga monovalentlikfag deyiladi. Fagning bunday xususiyatiga tor doiradagi xususiyat deyiladi.Arim faglar borki, ular bir nechta bakteriyaga ta’sir etishi mumkin. Bunday faglar polivalentli faglar yoki keng doirada ta’sir etuvchi faglar deb ataladi.
Bakteriofagning yana bir xususiyati shundan iboratki, u antigenlik xususiyatiga ham egadir. Fagning antigenlik xususiyatini quyidagi misoldan bilish mumkin. Bir xil fagni quyonga yuborsak, quyon organizmida shu fagga qarshi neytrallovchi modda (antilizin) hosil bo‘ladi. Ana shu fag qarshi quyon uzoq vaqt immunizatsiya qilinsa, keyinchalik quyonning qon zardobi ana shu fagni neytrallash kuchiga ega bo‘ladi. Masalan, Petri kosachasidagi qattiq oziq muhitga quyon zardobidan qo‘shib va unga quyonga yoborilgan fag ham qushilib, keyin kosachaga shu fagta’sirida erib ketadigan bakteriya ekilsa, bu bakteriya fag ta’sirida erib ketmasdan koloniyalar hosil qilib o‘saveradi. Buning sababi shuki, quyon zardobida maxsus moddalar (antilizinlar) fagni neytrallab qo‘yadi, ya’ni fagni ko‘payishga qo‘ymaydi. Quyon yuqoridagidek fag bilan immunizatsiya qilinganda shu fagga qarshi neytrallovchi modda hosil bo‘lishi - fagning antigenlik xususiyat borligini ko‘rsatadi.
Bakteriofagning chidamliligi
Bakteriofagning kimyoviy va fizikaviy omillarga chidamliligi har xildir. Bakteriofagning issiqlikka chidamliligi xuddi viruslardagidek bo‘lib, ko‘pchilik faglar 65-80°C issiqda bo‘lganda kuchsizlanadi. 50-55°C issiqda ba’zi fagning aktivligi pasayishi mumkin. Har xil faglarning temperaturaga chidamliligi turlicha bo‘ladi. Masalan, stafilokokk fagi – 60-62°C, ichak tayoqchasi fagi +70-75°C issiqlikka chidashi mumkin. Fagning issiqda chidamliligi oziq muhitning rN iga va tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. Ba’zan aktivligini yo‘qotgan fagning kuchini qayta tiklash mumkin. Buning uchun kuchsizlangan fag o‘z bakteriyasiga bir necha marta aralashtirilsa (massaj qilinsa) fag qaytadan kuchli bo‘lishi mumkin. Bakteriofaglar sovuqqa ancha chidamli bo‘ladi – 185°C sovuqda ham o‘z aktivligini yo‘qotmasligi mumkin. Bakteriofag qurg‘oqchilikka ham ancha chidamli bo‘ladi. Shundan foydalanib, hozirgi vaqtda ichburuqqa qarshi ishlatiladigan fagni quruq holda qo‘llanilmoqda. Ultrabinafsha nuri bakteriofagni 10-15 minutda, tik tushgan quyosh nuri esa 2-3 soatda o‘ldiradi. Bakteriyalarning vegetativ shakllariga qaraganda faglar ko‘pchilik kimyoviy dezinfektorlarga ancha chidamlidir. Ular kislotali muhitda tez nobud bo‘ladi, kuchsiz ishkoriy muhitga esa ancha chidamlidir. 1% fenol bir necha kunda, ba’zan bir haftada fagning aktivligini yo‘qota oladi. Spirt, efir va xloroform fagning kuchini juda kam o‘zgartiradi. 1% li formalin ta’sirida fag bir necha minut ichida aktivligini yo‘qotadi. Fag oshqozondagi xlorid kislota ta’siriga chidamsizdir. Yuqori darajada konsentratsiyalangan glitserin ham fagni o‘ldiradi. Bakteriofagning yana bir xususiyati shuki, u bakteriyaga spetsifik ta’sir etish bilan birga, boshqa mikrobni ham lizis qilishga moslana oladi. Uning bu xususiyati adaptatsiya deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |