|
Синов ва мустакил ишлаш учун саволлар
13.1. Эргономика нима ва у бадиий конструкторлашга қандай таҳсир кўрсатади?
13.2. Бадиий конструкторлашда эргономик талаблар ва уларнинг аҳамиятини тушунтириб беринг?
Эргономика бошқариш органлари ва индикация воситаларига қандай талаблар қўяди?
Хиротехника деб нимага айтилади?
Эргономикада сигналли-буйруқ қурилмаси ва автоматик бошқариш системаси нимани ифодалайди?
Соматография мазмуни ва унинг машиналар яратишдаги аҳамияти нималардан иборат?
Ишлаб чиқариш мукаммаллаштиришнинг йўналишлари нималардан иборат ?
Меҳнат шароити ва ишлаб чиқариш маданиятининг кандай омиллари мавжуд ?
Меҳнатни ташкил этишни мукаммаллаштиришнинг йўналишлари нималардан иборат ?
Меҳнатни ташкил этишни мукаммаллаштиришнинг эстетик йўналиши нималардан иборат ?
14-МАРУЗА
Мавзу: Машиналар яратишда меҳнатни ва атроф-мухитни муҳофаза
қилиш масалалари
( 2 соат)
Маoруза режаси :
14.1. Машиналар яратишда меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари.
14.2. Меҳнатни муҳофаза қилишга оид давлат қонунчилиги.
14.3. Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалалари ва бу борадаги давлат қонунчилиги.
14.1. Машиналар яратишда меҳнатни муҳофаза қилиш масалалари.
Муаммоли савол
Машиналар яратишда хавфсизлик ва экологик томондан мукаммалигини таoминлаш
Таянч иборалар :
– Ҳавфсиз ва соғлом меҳнат шароити, ҳавфсизлик техникаси, ишлаб чиқариш санитарияси, тиббий-биологик муаммолар, техника эстетика, муҳандис-техник муаммолар, эргономика, социал-иқтисодий муаммолар, қулай санитар-гигиеник шароит яратиш.
Меҳнат муҳофазаси машинани ишлатиш жараёнида инсоннинг ҳавфсизлигини таoминловчи, саломатлигини ва меҳнат қобилиятини сақловчи ҳуқуқий нормалар тизимидан иборат.
Машиналар яратишда меҳнат муҳофазаси ҳавфсизлик техникаси ва ишлаб чиқариш санитариясини ўз ичига олади.
Ҳавфсизлик техникаси деганда, хавфли ишлаб чиқариш омилларини ишчиларга таҳсир этишини бартараф қилувчи ташкилий тадбирлар ва техникавий воситалар тизими тушунилади.
Машиналар яратишда ишлаб чиқариш санитарияси-зарарли ишлаб чиқариш омилларининг ходимларга таҳсир этишини бартараф қилувчи ёки камайтирувчи ташкилий тадбирлар ҳамда техникавий воситалар тизимидан иборат.
Машиналар яратишда меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича асосий йўналишлар қуйидагилар: 1. Тиббий-биологик муаммолар.
2. Мухандис-техник муаммолар.
3. Социал-иқтисодий муаммолар.
Тиббий-биологик муаммоларга қуйидагилар киради: киши организмининг метеорологик шароитга ва ишлаб чиқариш муҳитига мослашиш механизмини ўрганиш; касб касалликлари пайдо бўлиш сабабларини ўрганиш ва уни бартараф этиш. Маoлумки шовқин ва тебранишнинг узоқ вақтда одамга таҳсир қилиш натижасида юрак қон томирлари системаси ва эшитиш аoзолари касалликка учраши мумкин. шовқин манбаи тебраниш хисобланади. Хаво зичлигининг 10 дан 20000 Гц гача бўлган тебранишлар частотаси инсон томонидан шовқин сифатида қабўл қилинади. бунда тебраниш частотасининг ўзгариши товуш охангига таҳсир қилади, босимнинг ўзгариши эса овознинг баландлигига таҳсир қилади. 70 децибалли шовқин иш бажарувчини титратади, 90 децибалли шовқинда 8 соат ишлаган ишчи 20 децибалли шовқинни яхши қабўл қилмайди. Буни хисобга олиб соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан иш жойларида ва бошқариш органлари машиналарнинг ишлаб чиқариш жараёнида ишлаётганида хосил бўладиган шовқин тебраниши ва ташқи шовқинни рухсат қилинган даражаси ўрнатилган.
Муҳандис-техник муаммоларга қуйидагилар киради: технологик жараёнларда хосил бўладиган захарли ажратмаларни бартараф этиш; статик электр токидан химояни такомиллаштириш; очиқ қурилиш майдонларидаги меҳнат шароитини яхшилаш; хавфсизлик масалаларининг қурилиш-монтаж ишлари хужжатларида акслантирилиши; машиналарда шовқин ва вибрацияни камайтириш; ёнғинни ўчириш воситалари ва усулларининг янги турларини яратиш; якка ҳимоя воситаларини такомиллаштириш; асосий ва ёрдамчи материалларни узатувчи қисмларни такомиллаштириш; бажарувчи механизмлар ( ишчи орган)ни модернизация қилиш; юритма системасини яхшилаш; ишчи органларни совитувчи ва иситувчи мосламаларни такомиллаштириш; назорат ва бошқариш системалари; мойлаш системаси ва мосламаларини такомллаштириш; асосий технологик ва механик параметрларнинг ишончлилигини ошириш.
Социал-иқтисодий муаммоларга қуйидагиларни кўрсатиш мумкин. Меҳнатни мухофаза қилиш бўйича иқтисодий самарадорликни хиблаш усулларини такомиллаштириш; травматизм ва касб касалликларини комплекс ўрганиш; ходимлар зарарли меҳнат шароитларининг таҳсиридан ҳимоя қилиниши; ишлаб чиқариш биноларининг санитария-гигиена норалари ва қоидаларига мувофиқ равишда сақланиши; меҳнат шароити алохида зарарли бўлган ишларда ходимларнинг саломатлигини мустахкамлаш ва уларга санаротия-профилактика, озиқ-овқат текинга берилишини таoминлаш ва бошқалар.
Юқоридагилардан кўриниб турибдики, мукаммал қурилмалар яратишда меҳнатни мухофаза қилиш чоралари кўрилиши лозим. У авария ва мустаҳкамлик закасига эга бўлиб, сақловчи клапан ва автоматик тўхтатиш ускуналари билан таoминланган, харакатдаги қисимлари эса химоя қилиш тўсиқлари билан ажратилган бўлиши зарур. Қурилмани хом-ашё билан тўлдириш (шахтали печда) ва тайёр махсулотни қурилмадан чиқариш қулай бўлиши зарур. Бунинг учун апарат мукаммал конструкцияга эга бўлиши люк ва вентиллар жойлаштирилган бўлиши керак. Қурилмани маoлум бир масофадан туриб бошқариш (Шарли тегирмонлар) ва назорат қилиш махсадга мувофиқ бўлади. Машина ишини текшириш ва бошқаришни автоматлаш-ишлаб чиқаришни такомиллаштиришнинг олий мақсадидир.
Сўнгги вақтларда эргономика, яoни инсонни машина ва атроф муҳит билан ўзаро таҳсири ўрганувчи фан кенг ривожланмоқда. Эргономик талабалар бу машинада операторнинг ўтириш жойига ва бошқариш органларига ёритилганлигига, ишлаш чегарасининг кўринишига, назорат асбобларининг жойланишига, ва бошқа холларда бошқарувчини қутқариб қолишга бўлган талабалардир.
Шундай қилиб саноатда чиқарилаётган машиналар чидамлилик ва жараён кўрсаткичларигагина жавоб бериб қолмай, санитар-техник (эргономик, техник-эстетик) талабларга ҳам жавоб бериши керак. Бинобарин, меҳнат хафсизлиги талаблари машина сифат кўрсаткичларининг ажралмас қисмидир. Бу талабларга жавоб бермайдиган машиналар ишлаб чиқаришдан олиб ташланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
