Кафедра: Тиббий ва биологик кимё Фан: биокимё

EF-Tu, EF-Ts, EF-G
) 
• GTF 

---

---

• Hujayrada har bir aminokislotaning 
biriktirilishi uch bosqichda sodir bo`ladi va bu 
bosqichlar aminokislota qoldiqlarini soniga 
qarab ko'p marta takrorlanadi. 
• Elongatsiya ikkinchi aminoasil-tRNK 
qo`shilishi bilan boshlanadi. 

---

• Elongatsiyaning birinchi bosqichida tegishli 
aminoasil-tRNK GTP bilan bog`langan EF-Tu 
faktori bilan o`zaro ta’sirlashadi. 
• Aminoasil-tRNA-EF-Tu-GTP kompleksi 
initsiator kompleksining A 70S saytida 
bog'lanadi 

---

• GTP gidrolizlanadi, EF-Tu - GDF kompleksi 
70S ribosomadan chiqariladi. 
• Bundan tashqari, EF-Ts faktori va GTP 
ishtirokida EF-Tu-GTP kompleksi tiklanadi. 

---

• Peptid bog`larining shakllanishi: 
• tRNK orqali ribosomaning A va P saytlariga 
bog'langan ikkita aminokislota o`rtasida peptid 
bog`i hosil bo'ladi. 
• Initsiator N-formilmetionil guruhining 
tRNKidan A saytida joylashgan ikkinchi 
aminokislotaning amino guruhiga o`tkaziladi. 

---

• A saytidagi α-aminokislotalar amino guruhi 
nukleofil vazifasini bajarib, P saytida 
joylashgan tRNKni almashtirib, peptid bog`ini 
hosil qiladi. 
• 23S rRNK-peptidil transferazining 
reaktsiyasini katalizlaydi. 
• A saytida dipeptidil-tRNK hosil bo`ladi va 
tRNK
fMet
P saytiga bog`lanib qoladi. 

---

• Translokatsiya - ribosoma mRNKning 3ꞌ 
uchiga bitta kodon siljiydi, shu bilan birga 
ikkinchi mRNK kodoniga biriktirilgan 
antikodon dipeptidil-tRNK A saytidan P 
saytga siljiydi. 

---

• Теперь в А сайте расположен третий кодон 
мРНК, в Р сайте – второй кодон. 
• Deasillangan tRNK P saytidan E joyiga 
ko'chirilib, sitozolga chiqariladi. 
• mRNK bo`ylab ribosoma translokatsiyasi 
uchun EF-G faktori va GTF gidroliz energiyasi 
talab qilinadi. 
• Endi mRNKning uchinchi kodi A saytda, 
ikkinchi kodon esa P saytda joylashgan. 

---

• Translokatsiyadan so`ng dipeptidil tRNK 
keyingi elongatsiya sikliga va uchinchi 
aminokislotalar qoldig'ini bog`lashga 
tayyor bo`ladi. 
• Shunday qilib, bitta aminokislota 
qoldiqning qo`shilishi ikkita GTF 
molekulalarini GDF va Fn ga gidroliz 
qilish bilan birga keladi. 

---

Terminatsiya va ajralish 
• Terminatsiya haqida uchta terminator 
kodonidan (UAA, UAG, UGA) biri bilan 
signal beradi. 
• Terminator kodoniga javoban aminokislota 
qo`shilishiga imkon beradigan tRNKidagi 
antikodon mutatsiyalari hujayraga zararli ta’sir 
ko`rsatadi. 

---

• Ribosomaning A saytida stop-kodon uchta 
terminatsiya (ajralish) faktorlari bilan 
bog`lanadi - RF-1, RF-2, RF-3. 
• RF-1 UAA, UAG terminator kodlarini tan 
oladi. 
• RF-2 UGA, UAA terminator kodlarini tan 
oladi. 
• Peptidiltransferazining ta’siri ostida o’sib 
borayotgan polipeptid H
2
O bilan bog`lanadi. 

---

• RF-3 ribosomaning subbirliklari ajralishida 
ishtirok etadi. 
• Ribosomalarning ajralishi va parchalanishi 
translatsiya kompleksining tarkibiy 
qismlarining dissotsiatsiyalanishiga olib 
keladi. 
• Terminatsiya faktorlari EG-G faktori va 
ribosomani resiklizatsiya faktori (RRF) 
bilan almashtiriladi. 

---

• EG-G ta`siri ostida GTF gidrolizlanishi 50S 
subbirlikning 30S-tRNA-mRNK kompleksidan 
ajralishiga olib keladi. 
• EG-G, RRF faktorlari tRNK ajralishini 
taminlaydigan IF-3 bilan almashtiriladi, keyin 
mRNK ajraladi. 
• Keyin, 30S subbirlik-IF-3 kompleksi oqsil 
sintezining yangi initsiatsiyasini boshlashga 
tayyor. 

---

• Bakterial va eukariotik hujayralardan 10-100 
ribosomalarning katta klasterlarini - 
polisomalarini ajratib olish mumkin. Ularda 
qo`shni ribosomalar ingichka tolalar - mRNK 
molekulalari bilan birlashtirilgan bo`ladi va 
oqsil translatsiyasi bir vaqtning o'zida ko'plab 
ribosomalarda amalga oshiriladi. 
• Jarayonning yuqori samaradorligi. 

---

---

• Bakteriyalarda transkripsiya va translatsiya 
jarayonlari chambarchas bog'liq. 
• Ribosomalar translatsiyani (5ꞌ→3ꞌ) 
transkripsiya tugatilishidan oldin ham 
boshlashadi. 

---

Укладка и посттрансляционный 
процессинг 
• Yaratilgan polipeptid zanjiri biologik faol 
shaklga kiradi. 
• Ya'ni chiziqli oqsil molekulasi uch o'lchamli 
tuzilishga aylanadi. 
• Ammo bundan oldin u posttranslatsion 
o'zgarishlarga duch keladi. 
• Eukariotlarda Erda va Golgi apparatida. 

---

N- va C- oxiri modifikatsiyasi
• Funktsional oqsillarning hosil bo`lishi 
jarayonida fermentativ vositalar yordamida 
metioninning(eukariotlarda) formil guruhi 
(bakteriyalarda) yo`qotilishi mumkin. 
• Eukaryotlarda N-oxirlarning aminokislotalari 
asilatsiyaga uchraydi. 

---

• N-oxiridagi ketma-ketlik – oqsilni hujayradagi 
belgilangan joyga yetkazib berish uchun 
(yorliqlash). 
• Maxsus peptidazalar tomonidan signallar 
ketma-ketligini olib tashlash. 

---

Bazi aminokislotalar modifikatsiyasi
• Ser, tre, tir – gidroksil guruhlari ATF ta'sirida
fosforlanadi, fosfat guruhlari polipeptidlarga
“-" zaryad beradi. 
• Fermentlar aktivligi regulyatsiyasida 
ishlatiladi, regulator oqsillar yoki Ca
+2
ionlarini bog'lash uchun ishlatiladi 

---

• Sistein qoldiqlari o'rtasida disulfid 
ko'priklarining shakllanishi. 
• Disulfid ko'priklar oqsilning mahalliy 
konformatsiyasini hujayradan tashqari muhitda 
denaturasiyadan himoya qiladi. 
• Gistonlardagi argin va lizinning metillanishi 
genom faoliyatini tartibga solish uchun 
ishlatiladi 

---

• Karbonli guruhlari glu-qoldiqlariga 
biriktiriladi. 
• K vitamini ishtirokida protrombin, 
prokonvertin, Styuart faktori, Kristmas 
faktorlari tarkibidagi glutamat 

-
karboksillanishi sodir bo'ladi. 
• Qon ivish boshlanganda kaltsiy ionlarining 
bog'lanishiga imkon beradi. 

---

Qisman proteoliz - proteolitik fermentlar 
tomonidan peptid zanjirining bir qismini uzilishi.
 
• Proinsulindan insulin 
• Tripsinogendan tripsin

---

• Prostetik guruhlarining bog`lanishi: 
• Gem - gemoglobin, mioglobin, sitoxromlar, 
katalazalar sintezida 
• Vitamin kofermenrlari - biotin, FAD, 
piridoksalfosfat va boshqalar. 

---

• Uglevod qoldiqlarini asn yoki ser, tre 
qoldiqlariga birikishi – glikirlanish 
glikoproteinlar sintezida talab qilinadi. 
• Izoprenil guruhlarini sis qoldig`iga biriktirishi. 
Membranadagi oqsilga yordam beradi. 
• Ras-oqsillar - onkogenlar va protonkogenlar 
ras. 

---

Oqsillar foldingi 
•
Folding
– bu polipeptid zanjirini to'g'ri fazoviy 
tuzilishga yo`naltirish jarayonidir. Foldingnı 
ta'minlash uchun shaperon deb nomlangan yordamchi 
oqsillar guruhi ishlatiladi (chaperon, frantsuzcha - 
yo'ldosh). Ular yangi sintezlangan oqsillarning bir-
biri bilan o`zaro ta'sirlanishiga to`sqinlik qiladi, 
oqsillarning gidrofob qismlarini sitoplazmadan ajratib 
turadi va ikkilamchi tuzilishdan uchlamchi tuzilishga 
o'tishiga yordam beradi.

---