Кафедра: Тиббий ва биологик кимё Фан: биокимё

Ko`pgina bakterial polisistron mRNKlar 
bitta transkriptda bir nechta genni o'z 
ichiga oladi, butun klasterni 
transkripsiyasini initsiatsiyalaydigan 
yagona promotor. 

---

• Genlar klasteri va promotor, tartibga soluvchi 
ketma-ketliklar operon deb ataladi. 
• Operonda bir butun transkripsiyalanadigan 2 
tadan 6 tagacha gen bo`lishi mumkin. 

---

Oqsil sintezi boshqarilishi 
• Hujayrada minglab turli xil oqsillarning sintezi 
hujayrada ularning miqdori metabolik holatga 
to`liq mos keladigan tarzda tartibga solinadi. 

---

Prokariotlarda oqsil sintezi 
regulatsiyasi 
• Bakterial genlarning ekspressiyasi tamoyillari 
birinchi marta laktozani yagona uglerod manbai 
sifatida ishlatadigan E. coli hujayralarida laktoza 
metabolizmini o`rganish orqali aniqlandi.
• 1960 yilda frantsiyalik olimlar F.Jakob va J. Mono, 
Nobel mukofoti sovrindorlari E. coli-da laktoza 
almashinuvida ishtirok etuvchi genlar 
ekspressiyasining regulatsiyasini tavsiflovchi maqola 
chop etdilar. 

---

Регуляция экспрессии генов на уровне транскрипции. 
Лактозный оперон

---

---

Oqsil sintezi regulatsiyasi 
• Laktoza operoni (lak) tarkibida sintez 
qilinadigan oqsillarning birlamchi tuzilishini 
aniqlaydigan tarkibiy genlar mavjud: 
• β-galaktozidaza (Z) geni - laktozani galaktoza 
va glyukozaga parchalaydi. 

---

---

• Galaktozidpermeaza (Y) geni- hujayraga 
laktozani tashiydi. 
• Tiogalaktozidtransasetilaza (A) geni - toksik 
galaktozidlarni hujayradan chiqarilishini 
osonlashtiradi. 
• Ushbu uchta genning har birida ribosoma 
bog`lanadigan joy mavjud bo`lib, u 
boshqalaridan mustaqil ravishda ushbu 
genning translatsiyasini yo`naltiradi. 

---

• Laktoza bo'lmaganda, lak operonining 
transkripsiyasi Lak repressori bilan bog'lab, 
susaytiriladi. 
• Lak repressori - bu tetramer oqsil bo`lib, u 
operatorga mahkam bog`lanadi. 
• Lac-repressori o`zining shaxsiy promotori 
bilan transkripsiyalanadi. 

---

• Laktoza hujayrada paydo bo`lganda, lak 
operonining induktsiyasi sodir bo'ladi. 
• Induktor molekulasi lak repressorining ma’lum 
bir joyiga uning konformatsiyasini o`zgartirib 
bog`lanadi. 
• Bu repressorni operatordan ajratishga olib 
keladi. 
• Lak operon genlarining transkripsiyasi. 

---

• Lak operonining kuchli induktsiyasi ham 
laktoza (lak represorini inaktivatsiya qilish 
uchun), ham past konsentratsiyadagi glyukoza 
bo`lishini talab qiladi, bu esa sAMF 
kontsentratsiyasini oshiradi va uni CRP 
oqsiliga bog`laydi. 

---

---

• Prokariotik genlarning aksariyati "yoqilgan" 
holatda bo'lganligi sababli, tartibga solish 
harakatlari ularni "o`chirish" ga qaratilgan. 
• Har bir gen to`plami o`ziga xos repressorga 
ega. 

---