|
1.3. Olinish usullari.
Рrintsipial jihatdan glikollarni spirtli ichimliklarni ishlab chiqarish uchun
barcha sintetik usullar bilan olish mumkin. Avvalo, quyidagi usullarni eslatib o'tish
kerak [1-3, 70-72].
1. Galogenalmashingan birikmalarning gidrolizi orqali
CLCH
2
CH
2
CL + 2H
2
O
HOCH
2
CH
2
OH + 2HCL
Yoki:
CLCH
2
CH
2
OH + 2H
2
O
HOCH
2
CH
2
OH + HCL
2.
Buva usuli, ya’ni ikki asosli kislotalarning efirlarini qaytarish orqali,
C
2
H
5
O
C
(CH
2
)
n
C(O) C
2
H
5 +
8
Na + 6 C
2
H
5
OH
HO CH
2
(CH
2
)
n
(CH
2
)OH + 8C
2
H
5
ONa
3.
Eng muhim usullardan biri, olefinlardan 1,2-glikollarni tayyorlash
jarayonlari. Laboratoriyada olefinning Vagner bo'yicha oksidlanishini KMnO
4
ning
suvli eritmasi bilan o'tkazish mumkin. Shu bilan birga, u ikkala uglerodga
gidroksilda er-xotin bog'lanish bilan bog'langan [36-39].
3CH
2
CH
2
+ 4H2O + 2KMnO
4
3HOCH
2
-CH
2
OH + 2KOH + 2MnO
2
4.
Хlorgidrinlar orqali glikollarni olish. Olifenga xlor va suv ta'sirida
xlorohidrin hosil bo'lishi mumkin, masalan ClCH
2
- CH
2
OH. Xlorohidrin gidroliz
12
orqali to'g'ridan-to'g'ri glikollarga yoki avval ohak ta'sirida olifen oksidga, so'ngra
kislotali gidroliz orqali glikolga aylanishi mumkin [39-40].
Cl CH
2
CH
2
OH + Ca(OH)2
H
2
C
CH
2
O
+
CaCl
2
+ 2H
2
O
H
2
C
CH
2
O
+
H
2
O
HOCH
2
CH
2
OH
5.
Pinakonlar ketonlarni elektrokimyoviy ravishda (to'liq bo'lmagan)
kamaytirish yoki yod ishtirokida magniy ta'sirida olinadi:
2(CH
3
)
2
CO + 2 Mg + I
2
(CH
3
)
2
C
C (CH
3
)
2
OMgI OMgI
6.
Butandiol-1, 4 sanoat sharoitida butin-2-diol-1,4 ni gidrogenlash yo'li bilan
ishlab chiqariladi, ikkinchisi esa asetilen va formaldigiddan tayyorlanadi.
1.4.
Etilen
glikollarning kimyoviy xossalari
Bir atomli spirtlar singari, glikollar ham birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi
gidroksillarga ega bo'lishi mumkin [1-5].
Etilen glikol - ikkita alkogol, propilen glikol - birlamchi-ikkilamchi, pinakon -
ikki darajali. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi alkogollarning xususiyatlariga oid
har qanday ajoyib narsa tegishli glikollarga ta’alluqlidir.
1.
Glikollar osonlik bilan HCl yoki HBr ta'sirida xlorgidrinlar va
bromgidrinlarni hosil qiladi, ammo boshqa gidroksilni halogen bilan almashtirish
ancha qiyin.
13
HOCH
2
CH
2
O
C
O
R
Yoki:
R
C
O
CH
2
CH
2
O
C
R
O
O
2.
Kislotalar ta'sirida glikollar ikki qator efirlarni beradi
HO CH
2
– CH
2
OH = HO - CH
2
CHO = OHC – CHO
(EG) Glikol ald. Glioksal
3.
Aldegidlar birlamchi glikollarning oksidlanish jarayonida hosil bo'ladi.
Etilen glikolning oksidlanishi glioksalni shunday hosil qiladi
Yod kislotasi (Malaprad bo'yicha) yoki qo'rg'oshin tetraatsetat bilan (Krieg
bo'yicha) 1,2-diollarning oksidlanishi gidroksil tarkibidagi uglerodlar orasidagi
bog'lanishning uzilishiga va ularning har birining aldegid guruhiga aylanishiga olib
keladi.
Ushbu usul 1,2-glikollarning tuzilishini o'rnatish uchun katta ahamiyatga ega.
4. G
likollarning suvsizlanishi aldegidlar hosil bo'lishiga olib keladi.
Pinakolinni qayta tashkil etish bilan taqqoslaganda, bu degidratatsiya mexanizmi,
birinchi navbatda, bitta gidroksil guruhini proton bilan ajratib olish natijasida
karboniy kationi hosil bo'ladi, so'ngra vodorod atomi va uning jufti elektronlari
bilan birga karboniy uglerodga o'tadi.
Pinakonlarning suvsizlanishi paytida vodorod emas, balki metil guruhi
migratsiya qiladi va pinakolin qayta tuzilishi sodir bo'ladi, bu esa uglerod
skeletining o'zgarishi bilan birga keladi
14
5. Kislotali muhitdagi aldegidlar 1,2-glikollarni tsiklik atsetallarni hosil qilish
uchun 1,3-glikollarni hosil qiladi, xuddi shunday reaksiyaga kirishib, olti a'zoli
atsetallarni beradi.
Atsetalizatsiya reaktsiyalarini amalga oshirish uchun uglerod-uglerod aloqasi
atrofida erkin aylanish imkoniyatiga ega bo'lish kerak. Ushbu holat ochiq zanjirli
glikollarda bajariladi, lekin har doim ham tsiklda bo'lmaydi.
Аntifriz agentlari sifatida etilen glikol va propilen glikol ishlatiladi. Suv bilan
aralashtirilgan, ular avtomobil dvigatellarini sovutish uchun ishlatiladi, chunki
qishda qotib qolmaydi. Etilen glikol shuningdek dioksan va karbitol kabi
erituvchilarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Uning nitrat kislota efiri portlovchi
moddadir.
Ikki atomli spirtlar ko‘plab kimyoviy modifikatsiyalarga uchrashi mumkin,
biz o‘rganayotgan etilenglikol ham ko‘plab kimyoviy o‘zgarishlarga uchraydi.
E’tiboringizga havola etilayotgan reaksion sxemada etilenglikoldan benzoy
kislota olishgacha bo‘lgan jarayon keltirib o‘tilgan.
15
Ushbu ko‘rsatib o‘tilgan kimyoviy jarayonlar turli kimyogar olimlar
tomonidan o‘rganilgan va ushbu ma’lumotlar nazariy ahamiyatga ega hisoblanadi.
Ushbu kimyoviy o‘zgarishlarda o‘nga yaqin bosqich jarayonlari o‘tkazilgan
bo‘lib ularning har birida alohida holatda o‘rganishimiz ham mumkin. Reaksion
jarayonda har bir reaksiya mahsulotining yuqori unumlarda bo‘lmasada reaksiya
mahsulotining hosil bo‘lishi kuzatiladi [70-72].
Ilmiy adabiyotlarni o‘rganish jarayonida etilenglikolni turli kimyoviy
birikmalardan sintez qilish usullari mavjudligi aniqlandi [72].
Shuningdek, etilenglikolning turli xil kimyoviy o‘zgarishlarga uchrashi
bo‘yicha ham ko‘plab ma’lumotlar aniqlandi.
16
Ilmiy adabiyotlarda uch atomli spirtlardan (glitserin) turli kimyoviy
o‘zgarishlar natijasida uch xil kimyoviy tuzilishga ega ikki atomli spirtlar sintez
qilib olingan [72].
Do'stlaringiz bilan baham: | 
