K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

4.2.
Investitsiya loyihalari samaradorligini baholash usullari 
Investitsiya 
loyihalarining 
iqtisodiy 
samaradorligini 
baholashda 
qo‘llaniladigan oddiy usullar (qoplash muddati va rentabellik darajasi usullari) 
ham avvaldan ma’lum bo‘lib, ular milliy va chet el amaliyotida to pul 
tushumlarining diskontlanishiga asoslangan usullarning keng qo‘llanilishiga 
qadar asosiy ko‘rsatkichlar sifatida amal qilib kelgan. Ushbu usullarning 
soddaligi va tushunarliligi va maxsus iqtisodiy bilimga, ko‘nikmaga, malakaga, 
tayyorgarlikka va tajribaga ega bo‘lmagan xodimlar o‘rtasida ham 
qo‘llanilishiga sabab bo‘ladi. Hozirgi kunda tijorat banklari va boshqa kredit 
muassasalari salohiyatli qarz oluvchilarga investitsion resurslarni taqsimlash 
shartlarini ma’lum qilishda, odatda, ushbu ikkita usuldan, ya’ni qoplash muddati 
va rentabellik darajasi ko‘rsatkichlaridan foydalanmoqdalar. 
Investitsiyalarning qoplash muddatini hisoblash usuli pul oqimlarini 
diskontlashga asoslangan usullardan farqli ravishda, investitsiyalarning nominal 
miqdorda qaytarilishi mumkin bo‘lgan davrni aniqlashga xizmat qiladi. Shunga 
ko‘ra, bu usul investitsiya loyihasini amalga oshirishdan olinadigan daromadlar 
hisobiga qilingan investitsiya sarflarini qoplash davrini aniqlashga asoslangan. 
Qoplash muddatini aniqroq tushunadigan bo‘lsak, bu loyihani yakunlash 
davridagi yoki undan olingan daromad investitsiyalar summasiga teng 
bo‘lgandagi davrga tengdir. 
Uni hisoblash formulasi quyidagichadir: 
.
(4.2.1)
 
bu yerda, I
0
- boshlang‘ich investitsiyalar;
CF
t
-
investitsiya loyihasini 
amalga oshirishdan olingan yillik pul tushumi summasi. U sof foydani yoki 
yillik daromad (D) va xarajat (X) o‘rtasidagi (amortizatsiyasiz A) farqni 
ifodalaydi. 
Shunday qilib, investitsiya loyihasining qoplash muddati, ya’ni loyihani 
amalga oshirishdan olinadigan tushumlar qilingan xarajatlarni qoplash vaqti 
hisoblanadi. 
Qoplash 
muddatida 
ikkinchi 
yondashuv, 
bu 
investitsiyalarning 
boshlang‘ich summasi yillik tushumlarning (o‘rtacha yillik) miqdoriga bo‘linadi. 
Bu ko‘rsatkich pul tushumlari yillar bo‘yicha teng bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. 
Investitsiyalar foydasining oddiy me’yori (ROI) buxgalteriya hisoboti 
ma’lumotlariga 
asoslangan 
holda 
aniqlanadigan 
o‘rtacha daromadni 

---