|
4.1.1-chizma.
Investitsiya loyihasi samaradorligini baholash
18
Investitsiya loyihasining moliyaviy asoslanganlik bahosi pul oqimlari
to‘g‘risdagi hisobotga asosan hisoblanadi (4-shakl). Bu esa korxonaning
mablag‘lari holati to‘g‘risida aniq ma’lumot olishni, shu bilan birga, bu
mablag‘larning investitsiya loyihasiga yetarliligini ko‘rsatib beradi.
Korxona pul oqimlari, asosan, quyidagilardan tashkil topadi:
- operatsion faoliyatning sof pul kirim-chiqimi (4-shakl, 050-qator);
- investitsion faoliyatning sof pul kirim-chiqimi (4-shakl, 100-qator);
- moliyaviy faoliyatning sof pul kirim-chiqimi (4-shakl, 180-qator);
Pul mablag‘lari bo‘yicha salbiy saldo chiqqanda, qo‘shimcha o‘z mablag‘lari
yoki qarz mablag‘larini jalb etishni taqozo etadi va bu mablag‘lar investitsiya
loyihasini moliyaviy baholash hisob-kitobida aks ettirilishi kerak.
Loyihaning maqsadi, shartlari va variantlarini tanlab olishga ko‘ra moliyaviy
baholash (yoki moliyaviy asoslanganlik bahosi), investitsion loyihalash
18
Uzoqov A., Nosirov E., Saidov R., Sultonov M. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish va ularning
monitoringi: O`quv qo`llanma. T.: Iqtisod-moliya, 2006.
Diskontlangan
qoplanish
muddatini
aniqlash
Investitsiyalar
rentabelligini
aniqlash
Investitsiya loyihasining samaradorligini baholash usuli
Moliyaviy
baholash
Iqtisodiy
baholash
Moliyaviy
natijalar
to`g`ri-
sidagi
hisobot
(2-shakl)
Moliyaviy baholanishning
koeffitsiyentlari
Foydaning oddiy
buxgalter
normasini aniqlash
Pul
mablag`-
lari haraka-
tining
hisoboti
(4-shakl)
Buxgalte-
riya
balansi
(1-shakl)
Oddiy
(statistik)
usullar
Diskontlashga
asoslangan
usullar
Qoplanish
muddatini
aniqlash
Sof diskont-
langan daromad
(Sof joriy qiymat)
Daromadli-
likning ichki
me`yori
65
jarayonida qo‘shimcha ma’lumotlardan foydalanish mumkin (masalan, 1- va 2-
shakl ma’lumotlari).
Amaliyotda
esa
ko‘pgina
korxonalar
pul
oqimlari
to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni unchalik aks ettirmaydilar. Bu esa korxonaning pul mablag‘lari,
qaysi faoliyat evaziga kelayotganligini tahlil etishga imkon bermaydi. Natija esa
korxonani moliyaviy baholashni qiyinlashtiradi.
Investitsiya loyihalari samaradorligini baholashning ikkinchi usuli – loyihani
iqtisodiy baholash hisoblanadi.
Jahon amaliyotida investitsiya loyihalarining iqtisodiy samaradorligini
baholashning bir qancha usullari ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni shartli ravishda
ikki katta guruhga bo‘lish mumkin:
oddiy (yoki statistik) baholash usullari;
diskontlashga asoslangan baholash usullari.
Birinchi guruhga quyidagilar kiradi:
investitsiya qoplash muddati (Payback Period , PP);
investitsiya samaradorligi koeffitsiyenti (Accounting Rate of Return,
ARR).
Ikkinchi guruhga quyidagilar kiradi:
sof joriy qiymatni aniqlash usuli (Net Present Value, NPV);
foydaning ichki me’yorini hisoblash usuli (Internal Rate of Return, IRR);
investitsiyalarning rentabelligini hisoblash usuli (Profitability Index, PI);
diskontlashning qoplash muddatini hisoblash usuli (Discount Payback
Period, DPP).
Ko‘pchilik hollarda amaliyotda investitsiya samaradorligi koeffitsiyentining
(ARR) o‘rniga foydaning oddiy normasi (return on investments, ROI)
koeffitsiyentidan foydalaniladi. Lekin bu ikki koeffitsiyentni hisoblash algoritmi
bir xildir.
Ushbu usulning asosiy afzalliklari koeffitsiyentlarni aniqlashda bajariladigan
hisob-kitob ishlarining qulayligi, oddiyligi va tushunarligidadir.
Bu guruh koeffitsiyentlarning kamchiliklari shundan iboratki, birinchidan,
bunda investitsiyalanadigan loyiha bo‘yicha vaqt omili hisobga olinmaydi.
Ikkinchidan, investitsiya kapitalining qoplanishi ko‘rsatkichiga asos qilinib,
foyda olinadi, ammo amaliyotda amortizatsiya ajratmalari ham investitsiya
kapitalining qoplanishi uchun manba bo‘ladi.
Shuning uchun investitsiya qoplash muddati koeffitsiyentini (PP)
hisoblashda, albatta, amortizatsiya ajratmalarini hisobga olish zarur.
66
Uchinchidan, bu koeffitsiyentlar investitsiya loyihasi bo‘yicha bir
tomonlama baholashni beradi, ya’ni u foyda va investitsiya summalari miqdoriga
asoslangan bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
