K. U. Sharifxodjayeva

Nomoliyaviy korporatsiyalarda baholashdan oldin olingan ax­borot quyidagi talabi'arga javob berishi lozim:

• 
  oddiylik — buning ma'nosi shuki. axborot mazkur aniq holatda qancha hajmda ma'iumot zarur bo‘lsa, shuncha ma'lu- motni o'z ichiga olishi darkor;
  
• 
  ko‘rgazmaIilik - ma’lumotlar shunday taqdim etilishi ke~ rakki, bunda eng asosiy narsalarni tez aniqlash, ko‘p so'zlilikka barham berilsin. Buning uchun, jadvallar, graliklar. rangh beza- tilgan materiallardan loydalanish zarur.
  
• 
  qiyosiylik — ma’lumotlar qo'shib bo‘ladigan birliklarida keltirilishi va tashkilot ichida ham shuningdek, uning tashqa- risida ham qiyosiy bo^Lladigan obvektlarga taalluqli bo‘lishi ke­rak;
  
• 
  vorisiylik — vaqt jihatdan turli davrlarda beriladigan kadr­lar haqidagi ma’lumotlar bitta hisoblab chiqish usulikasiga va bir xil taqdim etish shakllariga ega bo'lishi lozim;
  
• 
  dolzarblik — ma’lumotlar yangi boiishi, tezkorlik bilan o*z vaqt ida taqdim ctilishi, ya’ni kcchikmasUgi zarur.
  

Nazorat uchun savollar

1. 
   Nomoliyaviy korporatsiyalarda riskiarni boshqarishning maqsad va vazifalarini tushuntirb bering.
   
2. 
   Nomoliyaviy korporatsiyalarda riskiarni aniq paramclrlar- da hisob-kitob qilish tartibini tushuntiring.
   
3. 
   Nomoliyaviy korporativ boshqaruvda sifat boshqaaivining lamoyilini tushuntiring.
   

15-mavzu. RISKLARGA ASOSLANGAN QARORLARNI QABUL QILISH

1. 
   Riskli qarorlar vabul qilish mohiyati
   

Qarorlar chiqarishiraizga, yo biror narsa qilish voki qilmaslik imkoniyatlari bir qator variantlarni tanlash uchun chamasi evo- lutsion masalalar va qarashlar mavjud. Qarorlar tez-tez ijtimoiy, texnik, biznes, xavfsizlik hamda atrof-muhit bilan bog'liq masa- lalarni o^lz ichiga oladi, shuningdek, u talablar va vazifalardan iborat muayyan ishlab chiqilgan taklillardan iboratdir. Muvafta- qiyatli qaror qabul qilish imkoniyallari baholash va «Eng vaxshi» qaror qabul qilish uchun shu ko'pgina talab hamda vazifalardan, ularning nisbiy ahamiyatga ega va qanday tushunishni talab eta digan qarorlar majmuyiga — riskka asoslangan qarorlar, deb ay­tiladi. Qaror qabul qilish uchun, odatda, biror baza qilish jara- yoniga quydagi shakllar ko'rsatilgan.

1. 
   0‘zgarish ahamiyatini taqozo eladigan darajada baholash, hujjatlami ко "rib chiqish. maslahat va tasdiqlash rasmiylashti- ruvchi hujjatlar.
   
2. 
   Tavakkalchilikka asoslangan qaror qabul qilish jarayoni — umumiy qaror qabul qilish jarayonida turli qadamlar tavakkal­chilikka asoslangan qarorlar qabul qilishdan iborat.
   

Shu kabi masalalarni aniqlash imkoniyatlarini ko‘rib chiqish va qator qarorlarni amalga oshirish nimasi bilan farq qiladi? Qa­ror xavfi deb, hujjatlar balansi va undagi muammolar tufayli yuzaga keladigan tizim yotadi, deyilgan.
Bunda, moliyaviy natijalar hisoboti shakli tomonidan ko'rsa- lilgan imkoniyatlar mavjud bo‘lgan taqdirda, bir yoki bimecha shakl xavfga javob strategiyalari ko'proq asoslangan bo‘ladi. Uzatish, tugatish, baholash, yangilash qiymatlarini tahlil etish

kabi hisobot shakllarini o⁴/ ichiga oladi. Yaxshi ishlab chiqilgan xavfga javob porttelida uchraydigan biror-bir xavf ehtimolini ka- maytirishga erishilsa, bu nafaqat o‘y!ashga, balki ish izchilligi va samarali boshqarish obro'sini ta’minlash, barqaror lashtirish, tik- lanish uchun rejalami o‘z ichiga olgan boiadi. Bu, shuningdek, texnik yoki sug‘urta himoyasiga, moliyaviy zarar uchun salohi- yatni kamaytirishi mumkin. Keyingi, xavfga javob portfellarni baholash hisobiga ularning qiymati, foyda va tegishli manfaatdor tomonlar tahlil qilinadi. Iqtisodiy samarali xavfga javob (ya’ni, xavf har qanday kamaytirish qiymatini nazorat qiymati tomoni­dan amalga oshiriladigan talabalari hisoblanadi) ichki standartlar yoki tashqi me’yoriy hujjatlarni rasmiylashtiruvchi organlar to­monidan beriladigan majburiy talablar boiishi mumkin, odatda, bu risklarda qaror qabul qiiishda cheginb tashlanadi. Oxir oqi- batda, bir qaror qilinganda, ko‘pincha, qaror aniq boladi, fa- qatgina quyidagi hollarda taklif aniq boiishi lozim. Boshqa davrlarda asosiy masalalar yoki oddiy qarorlarni qabul qiiishda yanada aniq javob yo‘q. Har qanday qarorni «qoldiq» xavfini olehash qiyin davrda, yctarli darajada eng yaxshi tashkilotlar doirasida olish maqsadga muvofiq, agar tashkilotga xavf beril- gan, maqbul yoki yo‘qligini biror baholash mezoni talab etiladi- gan hollarda, nisbiy qilib, bclgilab olinadi. Bu jarayonda atnaliy qiyinchiliklar oqilona tamoyili to'gTi oldinga emas, amalda. masalan, bartaraf elish masalalariga qaratilgan boiishi mumkin:

• 
  imkoniyatlari ta’minlash to‘g‘ri tanlangan va belgilangan boiishi kerakligi;
  
• 
  baholash mczonlarini о‘mat ish maqsadlari va ularning nisbiy ahamiyati;
  
• 
  xavt' masalalarni mantiqiy aniqlash;
  
• 
  talqin qilish ochiq hukm va hislami jalb qilishi mumkin boigan jihatlarini qarama-qarshi faoliyatini bahohishni anglat- masligi mumkin;
  
• 
  hisob-kitoblarga ko'ra, ma’lumollar noaniq aloqalar larq- lari bilan shug‘ulianish va tahlil qiiishda. bu ко ‘ rib chiqilayotgan imkoniyatlari o‘rtasida haqiqiy farqlar adolatli auksion ta’min­lash uchun olmaslik kerakligi;
  

■ boshqarish yokj yashirin taxminlarni yoki tamoyillar usti- da ishlash jarayoni.

2. 
   Qaror qabul qilishda umumiy xususiyatlariui hisobga olish
   

United Kingdom Ofshor Operatorlar uyushmasi (UKOOA) qaror qabul qilish bazasi hisoblanib, bu masalalami hal qilish uchun maxsus ishlab chiqilgan va eng yaxshi yuqori risk sanoati [Rail] doirasida ma'lum bo‘lgan edi. SoTiggi [Rail] Xavfsizlik va standartlar kengashi tadqiqotlarida ko‘rilib chiqilgan bo'lib, shu jumladan, samarali tavakkalchilikka asoslangan qaror qabul qi­lish jarayonlaridan qat’jy nazar, ish qollash. umumiy xususiyat- larga ega rejalar ishlab chiqishdi. Albal'ta. xavlga asoslangan qa- rorlar qabul qilish, jamiyal qadriyatlari va tashvishlarini o‘z ichi­ga olgan bir lizimli qonunlar doirasida amalga oshiriladi.