K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

 
7. Talabalarni o„z ustida ishlash uchun lozim bo„lgan metodik 
qo„llanmalar (nazariy materiallar). 
 
1.
 
Bakteriya hujayrasi tuzilishini o„rganish usullari. 
Bakteriya 
hujayrasining tuzilishi (19-rasm) elektron mikroskop, ultramikrotom va 
kimyoviy tekshirishlar yordamida aniqlanadi. Bakteriyalar (prokariotlar) 
tuzilishiga ko‗ra zamburug‗, sodda organizmlar, suv o‗tlari, somatic 
hujayralar (eukariotlar)dan keskin farq qiladi. Prokariotlar gaploid 
organizmlar bo‗lib, bitta genomdan tashkil topgan. Mitoxondriya va 
Goldji apparati yo‗q. Amyobasimon harakatlanmaydi. Ular nukleoid, 
tarkibida turli xil kiritmalar bo‗lgan sitoplazma, qobiq va boshqa 
elementlardan tashkil qopgan murakkab tuzilishga ega. 

---

52 

 19-rasm. Bakteriya hujayrasining tuzilishi 
2.
 
Bakteriya hujayrasining nukleoidi. 
Bakteriyalarning o‗zagi 
(nukleid, nukleoplazma) – zichlashmagan va uning moddasi g‗uj bo‗l-
maydi. Prokariotlarning o‗zagi DNKning ikki qavatli iplaridan iborat 
dum-dumaloq bo‗ladi. U sitoplazmada hech qanday parda bilan 
ajralmaydi. Bacterial hujayrasining eng asosiy protein bilan aloqasi 
yo‗q. Sodda organizmlar, o‗simliklar va hayvonlarning o‗zagidan bak-
terial hujayrasining o‗zak tuzilishi va funksiyasi bilan farq qiladi, 
«genofor» deb nomlanadi. Bakteriya va ko‗k-yashil suv o‗tlarining 
o‗zagi diffuz holatda va 3-5nm yo‗g‗onlikdagi DNK fibrillalar bilan 
to‗lgan. Fibrillalar halqa shaklida bo‗lib, hujayra sitoplazmasi markazida 
joylashadi. U sitoplazmatik membrana va mezosomalar va polisomalar 
bilan munosabatda bo‗ladi. O‗zakning rivojlanishi turli bosqichda DNK 
ip, tugunchali yoki ingichka turiga o‗xshagan. 
3.