Qanday bino? Katta, hashamatli bino. Qanday ko‘cha? Qanaqa daraxt?
Shaxs va narsa belgisini bildirgan so‘zlar qanday?, qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘ladi. Qanaqa?Yashil, ko‘rkam daraxt. Qanday?Katta, hashamatli bino.
mashq. O‘qing. Narsaning belgisiga qarab,
topishmoqning javobini toping.
Usti yo‘l-yo‘l, sariq, ko‘k, Beqasamga o‘xshaydi.
100
Shirinligi til yorar, Hidi o‘tkir, bo‘yi past.
h
Topishmoq handalak haqida ekanligini qaysi so‘zlar
orqali bildingiz? Shu so‘zlarga narsani bildirgan
so‘zlar orqali so‘roq bering: usti (q a n d a y?) yo‘l-
yo‘l; rangi(qanaqa?) sariq, ko‘k; hidi
(qanaqa?) o‘tkir; bo‘yi (qanday?) past.
Topishmoqni yozing. Handalakning belgisini bildirgan so‘zlarning tagiga to‘lqinli chiziq chizing.
yozing mashq. O‘qing va qaysi hayvon (nima) haqida yozilganini aniqlang.
Uning qulog‘i uzun, dumi kalta. Terisi yozda kulrang, qishda oq. i Gap quyon haqida ekanini qaysi so‘zlar orqali bildingiz? Bu so‘zlar nimani bildiradi? Qaysi so‘roqqa javob bo‘ladi? Masalan: qulog‘i (qanday?) uzun, ... . Yozing. Narsaning belgisini bildirgan so‘zlar tagiga chizing. mashq. Biror uy hayvonining belgilarini yozing.
101
mashq. O‘qing. Tez aytishga tayyorlaning.
I In* O‘ktam ko‘m-ko‘k ko‘rkam ko‘klam rasmini ko‘m-ko‘k qalamda chizdi. it Gapni yozing. Q a n a q a ? so‘rog‘iga javob bo‘lgan so‘zlarning tagiga chizing. Shu so‘zlar nimani bildiryapti? Kotklam so‘zini xuddi shunday ma’noli qaysi (y so‘z bilan almashtirish mumkin? ^ mashq. Berilgan so‘zlardan gap tuzing va yozing.
keltirdi, otam, baliqchalar, ko‘k, chipor, qora, qizil; akvariumga, soldik, baliqchalarni, biz; suzishdi, baliqchalar, o‘tlar, yam-yashil, orasida. ^ Baliqchalar belgisini bildirgan so‘zlarni aniqlab, to‘lqinli chiziq bilan belgilang. mashq. Qanday?, nima?, nima qila- di? so‘roqlariga javob bo‘lgan so‘zlar ishtirokida gap tuzing va yozing.
\ Narsani bildirgan so‘zning tagiga bitta to‘g‘ri chiziq, uning belgisini bildirgan so‘zning tagiga to‘lqinli, harakatni bildirgan so‘zning tagiga ikkita to‘g‘ri chiziq chizing.
A 235-mashq. She’riy topishmoqni o‘qing. Javobini
toping.
Mayda, yoqutday qizil,
Shirin, nordon, xilma-xil.
Qalin, taxir po‘sti bor,
Hamma yerda do‘sti bor.
Sen ayt-chi, qizim Gulnor!
Bumi, dadajon, ... ,
a
G‘afur G‘ulom
She’rdagi topishmoq javobini qaysi so‘zlarga asoslanib topdingiz? Shu so‘zlar nimani bil- diradi?
Nuqtalar o‘rniga javob so‘zni yozib, she’rni yozing.
Qanday?, qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘lgan
so‘zlar tagiga to‘lqinli chiziq chizing.
236-mashq. O‘qing.
ZULFIYAXONIM QIZLARI Zulfiya nomidagi Davlat mukofoti har yili 28 nafar qizga beriladi. Ular adabiyot, ma-
103
daniyat, san’at, fan, ta’lim, sport sohalarida va jamoatchilik faoliyatida alohida yutuqlarga erishgan iqtidorli qizlardir. Bu qizlar a’lo xulqi, o‘qishi, zukkoligi, donoligi bilan ajralib turadilar. Kelajakda ana shunday qizlar qa- toriga siz ham qo‘shilishingiz mumkin. ji Yozing. Ajratib ko‘rsatilgan so‘zlarga so‘roq bering. ^ 237-mashq.She’rni o‘qing. Ona — mehr timsoli, Saxiy quyosh misoli — Barchaga mehrin sochar, Barchaga bag‘rin ochar. Ona — mehr timsoli, Shirin so‘zlari — boli. Farzandga shirin so‘z der, Farzandlar g‘amini yer. Fazliddin Po‘latov ^ Yozing. Belgini bildirgan so‘zlarning tagiga to‘lqinli chiziq chizing. ^ ч 238-mashq. Mazmunga mos so‘zlarni qo‘yib, hay- vonlarni tasvirlang va yozing.
104
(Qanday?)Kichkina, chaqqon, malla olmaxon. (Qanday?)». quyon. (Qanday?)». bo‘ri. (Qanaqa?)». tulki. 239-mashq. Ikki narsani qarama-qarshi belgisiga ko‘ra qiyoslang. Mazmunga mos so‘zlarni qo‘yib gaplarni yozing. Rangiga ko‘ra. Ko‘mir(qanaqa?) qora, bo‘r esa (qanaqa?).» . Mazasiga ko‘ra. Garmdori(qanday?) achchiq, qand esa (qanday?).» . Shakliga ko‘ra. Qarg‘a(qanday?) katta, chumchuq esa (qanday?) ... . Har qaysi gapdagi narsaning belgisini bildirgan so‘zlarning tagiga to‘lqinli chiziq chizing. Narsalarning belgisini bildirgan so‘zlar orasida qarama-qarshi ma’noli so‘zlar ham bor. Yozda issiq, qishda esa sovuq. ^240-mashq. ma’no bildirgan yum- shoq — qattiq, katta — kichik, past — baland so‘z- laridan foydalanib, uchta gap tuzing.
105
mashq. «O‘qish kitobi»dan matn tanlang.
Undan belgi bildirgan so‘zlarni topib yozing.
mashq. O‘qing.
Tor yo‘lakdan o‘tib, qutidekkina shinam hov-
liga kirasiz. Ariq tortib ekilgan rayhonlar belga
uradi. Oshrayhon, sadarayhon, oq rayhon, qora
rayhon. Hovli etagida, eski bostirma oldida bir
tup o‘rik bor. O‘tkir Hoshimov Yozing. Narsaning belgisini bildirgan so‘zlarning tagiga chizing. mashq. Shinam hovlini tasvirlab gaplar
tuzing.
mashq. Rasmlarga qarang.
Reja bo‘yicha uch bo‘limli og‘zaki hikoya tuzing.
106
Reja
Bahor keldi.
Bolalar yasagan inlarini daraxtga o‘rnatdilar.
Ular qanotli do‘stlarini ko‘rib sevindilar.
O‘qing. Hikoyani uch bo‘limga bo‘ling.
Bahor keldi. Issiq o‘lkalarga uchib ketgan qushlar qayta boshladilar. Bolalar qushlarga in yasadilar. Inni daraxtga o‘rnatdilar. Unga don ham sochib qo‘ydilar. Qushlar inga qo‘nib, maza qilib donlashdi. Bolalar ularni ko‘rib juda sevindilar. > Har bir bo‘limni xatboshidan yozing. Tekshiring.
A 245-mashq. Maqollarni o‘qing. Belgini bildirgan ^ so‘zlarni aniqlang.
O‘rganish oson, o‘rgatish qiyin. To‘g‘ri odam egri so‘zdan or qilar.
Yozing. Qanday? so‘rog‘iga javob bo‘lgan,
qarama-qarshi ma’no bildirgan so‘zlarni aniqlang
va tagiga chizing.
od 246-mashq. Berilgan so‘zlardan bahor, shamol,
quyosh, maysa haqida gaplar tuzing. Tuzgan
gaplaringizdan hikoya hosil bo‘lsin.
Go‘zal, yoqimli, kuchli, ko‘m-ko‘k; bahor, shamol, quyosh, maysa; keldi, esdi, qizdirdi, ko‘kardi. ji Hikoyaga sarlavha qo‘yib yozing. Narsalar bel- gisini bildirgan so‘zlarning tagiga to‘lqinli chiziq chizing.
247-mashq. She’rni o‘qing. Narsalar nomini, bel-
gisini, harakatini bildirgan so‘zlarni aniqlang va
yozing.
Tugmachagul, boychechak, Qizil, pushti gul, chechak. Oq nastarin, gulxayri — Bog‘da o‘sadi bari. Yoqimli hid sochadi, Bahri dilni ochadi. Musharraf Zayniddinova ji Narsalar nomini bildirgan so‘zlar: n i m a ? tugmachagul, ... . Narsalar harakatini bildirgan so‘zlar: nima qiladi?o‘sadi, ... . Narsalar belgisini bildirgan so‘zlar: q a n a q a ? qizil, ... .
248-mashq. «Imlo lug‘ati»dan bildirgan so‘z topib yozing.
