K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

Gen mutatsiyalari (transgenatsiyalar). Hujayrada replikatsiya va reparatsiya 
jarayonlari buzilishi natijasida kelib chiqadi. Gen mutatsiyalari xillari quyidagi 
jadvalda aks etdirilgan . 
 
9-Jadval 
Gen mutatsiyalari  
  Transversiya
 
Missens
 – kodon           Nonsens -           Tranzitsiya                                         A                G 
   ma’nosi                ma'noli kodon            A          G                   
 o‘zgaradigan          o‘rniga nonsens          T           C                                         T                C 
mutatsiyalar. Bir         kodon hosil            Bir purinning                                       Purinning 
aminokislotaning         qiluvchi               boshqasi bilan                                        pirimidin 
   ikkinchisi              mutatsiyalar             almashinishi                                              bilan 
     bilan                                                yoki pirimidinning                                 almashinishi 
almashinuviga                                         pirimidin bilan                                      yoki aksari 
 olib keladi 
 
                              almashinishi 
 
 
 
DNK molekulasida mutatsiyalar kelib chiqishni uch xil asosiy mexanizmlari 
mavjud: 
1.Mutagen birikma  azotli asoslarga o‘hshash bo‘lsa u normal nukleotid o‘rniga 
joylashib olishi mumkin. 
2.Mutagen DNKga joylashmasdan, azotli asosni o‘zgartirishi mumkin. Natijada 
replikatsiya jarayoni buziladi. 
3.Mutagen bir yoki bir nechta azotli asosning tuzilishini buzib yuborishi natijasida 
replikatsiya mumkin bo‘lmay qoladi. 
 
Mutagenlar ta'sirida kelib chiqqan mutatsiyalarni hujayrada tuzatish 
mexanizmlari mavjud bo‘lib, bu jarayonni reparatsiya deb ataladi. 
 
Reparatsiya uch bosqichda amalga oshiriladi: 
1.Replikatsiya boshlanguncha DNKning o‘zgargan qismi fermentlar yordamida kesib 
tashlanadi va normal azotli asoslar bilan  tinglanadi. 
2.Replikatsiya jarayonida yuqoridagi o‘zgarishlar replikatsiya davrida amalga 
oshiriladi. 
3.Replikatsiyadan keyin oqsillar, fermentlar faolligi o‘zgarishi yo‘uli bilan amalga 
oshiriladi.