К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

3.13-расм. Касаба уюшмалар томонидан 
меҳнатга талабни рағбатлантириш 
модели

---

140 
манфаатларига хизмат қилаётган бўлиб чиқадилар, чунки меҳнат 
ресурслари сифатини оширишни кўзлайдилар. 
Мазкур моделга хос хусусиятларни Япония фирмаларида дуч келиш 
мумкин. Мамлакат ходимлари ўз корхоналари равнақ топиши учун сифат 
тўгараклари ташкил этадилар, уларда корхона маҳсулотини сифатини 
ошириш масалаларини муҳокама қиладилар. 
2. Касаба уюшмалар томонидан меҳнатга талабни камайтириш модели 
(3.14-расм).

Меҳнатга талаб тор (цех) 

касаба уюшмалари доирасида 
амалга оширилиши мумкин. 
Бундай касаба уюшма ташки-
лотларини ёпиқ жамоат бир-
лашмалари деб ҳам аташади. 
Улар ўз аъзолари сонини 
қисқартириш ҳисобига (бунинг 
учун тегишли касбларга узоқ 
муддат 
ўқитилади, 
малака 
лицензиялари бериш чегарала-
нади, касаба уюшмага аъзо 
бўлиб кириш учун юқори 
бадаллар 
белгиланади 
ва 
ҳоказолар) юқори малакали 
меҳнат талаби устидан қатъий 
назорат ўрнатадилар. 
Шу билан бирга касаба уюшмалари, жумладан давлат томонидан 
тегишли қонунлар (масалан, муайян ёшга кетганда пенсияга чиқишнинг 
шартлиги, ташқи меҳнат миграциясини чегаралаш, иш ҳафтасини 
қисқартириш ва бошқалар) қабул қилиш орқали меҳнат бозорида 
меҳнатнинг умумий таклифини камайтиришга ҳаракат қиладилар. 
Агар касаба уюшмалари у ёки бу йўллар билан меҳнат бозорида 
меҳнат таклифини камайтиришга муваффақ бўлсалар, бу ҳолда эгри чизиқ 
S
1 
ҳолатидан S
2 
ҳолатига силжийди. Бунинг оқибатида иш ҳақининнг 
ставкаси W
1 
дан
W
2 
га ортади, бир йўла иш билан бандлик L
1
дан L
2
гача 
камаяди. 
3. Касаба уюшмалар томонидан иш ҳақига бевосита таъсир кўрсатиш 
модели (3.15-расм).
Ушбу модель ҳозирги вақтда энг оммалашган бўлиб, касаба уюшмалар 
ёлланма ходимларнинг иш ҳақини ошириш учун иш берувчиларга бевосита 
босим ўтказадилар. Одатда бу йирик касаба уюшмалари томонидан амалга 
оширилади. Улар иш ташлаш таҳдиди остида иш берувчилар томонидан иш 
ҳақи ставкасини оширишларига муваффақ бўладилар.