К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

8.3-расм. Ишчи кучи тузилмаси (ХМТ услуби бўйича) 
 
Шу вақтда
нофаол аҳоли 
МАЪЛУМ ЁШДАН КАТТА АҲОЛИ 
(Меҳнатга лаёқатли аҳоли) 
Шу вақтга фаол аҳоли (ишчи кучи) 
Иш билан банд бўлган 
Ишсизлар 
Ёлланма 
меҳнат 
билан 
Ўз корхо-
наларида 
Стандарт 
таъриф 
Маълум ёшдан ёш 
аҳоли 
Кучсизлашти-
рилган қоида 
Сабаби: 
а) мактабда 
ўқиш; 
б) уй ишлари 
билан банд 
бўлиш; 
в) пенсияда 
бўлиш; 
г) бошқа 
сабаблар 
Пул ёки натура 
шаклида 
тўланадиган иш 
ҳақига 
ишлайди 
Пул ёки 
натура 
шаклида 
фойда ёки 
оилавий 
даромад учун 
ишлайди 
“Ишсиз”, 
“ишлашни 
хоҳлайди-
ганлар”, “иш 
излаётганлар 
(ёлланма 
ходимлар ва 
корхоналар 
эгалари)” 
“Ишсиз”, “ҳозир 
ишлашни 
хоҳлайдиганлар” 
(ёлланма 
ходимлар, 
корхоналар 
эгалари), аммо 
“ишга эга 
бўлганлар” эмас 
Ишга эга, 
аммо 
ишламайди 
(расман ишда 
ҳисоблани-
шади) 
Корхонаси 
бор, аммо 
ишлашмайди 

---

291 
Иш билан банд аҳоли – ижтимоий ишлаб чиқаришда фаолият 
юритаётган меҳнат ресурсларининг фаол қисмидир. ХМТ услубияти бўйича 
унга қуйидагилар киритилади: 
1) ёлланиб ишлаётганлар, шу жумладан, хорижда; 
2) тадбиркорлар; 
3) меҳнат даромадига эга ва талабалар; 
4) қисман иш билан банд талабалар ва уй бекалари; 
5) эркин касб эгалари бўлган шахслар; 
6) ҳарбий хизматчилар; 
7) оиланинг 
ёрдам берувчи аъзолари (болаларни тарбиялаш, 
ногиронлар ва кекса ёшдаги фуқароларга қараш билан банд бўлганлар). 
Халқаро Меҳнат Ташкилоти (ХМТ) томонидан иш билан бандлик 
тушунчасига берилган таърифига кўра, иқтисодий фаол аҳолини аниқлаш 
учун белгиланган, муайян қисқа давр мобайнида (бир ҳафта ёки бир кун) 
қуйидаги тоифаларга киритилган катта ёшдаги барча шахслар иш билан банд 
бўлган аҳоли қаторига қўшилади: 
- ёллаш бўйича иш билан банд бўлганлар: 1) «ишлаётган шахслар», 
булар ҳисобот даври мобайнида пул ёки натура шаклидаги иш ҳақи ёки маош 
учун маълум ишни бажараётган; 2) «иш жойига эга бўлган, аммо 
ишламаётганлар» – ҳозирги иш жойида ишлаган, гарчи расман иш жойини 
сақлаб турса-да, ҳисобот даврида вақтинча ишламаётган шахслар; 
- ўз корхонасида иш билан банд бўлганлар: 1) «ишлаётган» шахслар, 
булар ҳисобот даври мобайнида пул ёки натура шаклида фойда ёки оилавий 
даромад олиш мақсадида маълум ишни бажаришаётган; 2) «корхонаси бор, 
аммо ишламаётганлар» – фирма, ферма ёки хизмат кўрсатиш корхонасига эга 
бўлган, ҳисобот даври мобайнида у ёки бу сабабли вақтинча ишламаётган 
шахслар. 
Халқаро стандартларда «маълум иш» тушунчасига камида бир соат 
мобайнида бажариладиган иш деб аниқлик киритилади. 
Ишни ёлланма ва хусусий корхонадаги иш бўйича фарқлаш билан 
аҳолининг иш билан бандлиги – бу фақат маош олиш учун ишлаш эмас, балки 
фойда ёки оилавий даромад олиш учун, бунга юқорида айтиб ўтилганидек, ўз 
истеъмоли учун ишлаб чиқариш ҳам эканлигини таъкидлаш лозим. Бундай 
ёндашув аҳоли иш билан бандлигининг ҳар икки турини белгилашда тегишли 
атамаларни қўллаш имконини беради. Айтиб ўтамиз, бу фарқлаш иш билан 
банд аҳолининг мақомини баҳолаш имконини бермайди.