K. M. Boymirzayev Namdu tabiiy fanlar fakulteti, geografiya

Tabiatdan foydalanishning geografik asoslari fani - “Tabiatdan foydalanishning geografik asoslari” fani, uning tadqiqot ob’ekti va predmeti. Fanning maqsadi va vazifalari, qisqacha rivojlanish tarixi. O’quv fanining boshqa tabiiy fanlar bilan bog’liqligi. Tabiat va jamiyat. Ularning bir butun hosila ekanligi. Tabiat bilan inson o’rtasidagi aloqadorlik. Modda va energiya almashinuvi. Insonning tabiatdan foydalanishi. Insonning tabiatga ta’siri, uning turlari. Insonning tabiatga ta’sirining oqibatlari. Tabiatning ifloslanishi, tabiiy-texnogen muhit. Umumiy tabiiy geografik qonuniyatlar. Tabiatdan foydalanishning geografik asoslari. Tabiatdan foydalanishning maqsadi va istiqbolllari. Insonning tabiatga ta’siri. Ta’sir turlari. Tabiatni muhofaza qilish va o’zgartirish. Barqarorlashtirish. Saqlash va boyitish. Tabiatni e’zozlash va muhofaza qilish har bir kishining burchi ekanligi. Tabiatdan foydalanishda, uni o’zgartirishda hisobga olinishi zarur bo’lgan qonuniyatlar. Tabiat qonuniyatlarining ob’ektiv qonunlar ekanligi, ularni o’rganish zarurligi. Ilm-fanning rivojlanishi bilan tabiat qonunlari haqidagi bilimlarning ham chuqurlashib borishi. Yer landshaft qobig’ining bir butunligi va muayyan muvozanatda turishi. Biror bir tabiat komponenti va elementining o’zgarishi bilan butun landshaft qobig’ida o’zgarish ro’y berishi, miqdoriy, muvozanat o’zgarishining tabiatda sifat o’zgarishiga olib kelishi. Landshaft komponentlarining o’zaro modda va energiya almashinishi orqali bog’langanligi. Insonning xo’jalik faoliyati ta’sirida tabiatdagi aylanma harakatning buzilishi va buning oldini olish. Zonallik va hududiylik qonuniyatlari. Geografik qobiqdagi barcha jarayonlarning ikkta energiya manbai borligi: Quyosh energiyasi va Yerning ichki energiyasi. Ularning geografik qobiqda taqsimlanishi.Zonallik va xududiylikning tarkib topishi.Tabiatdan foydalanishda bu xususiyatlarni xisobga olishni zarurligi. Tabiat xodisalarida davriylik.Ritmiklik va tsikllik.Sutkalik davriylik,uning sababi va oqibatlari. Fasliy davriylik uning sababi va oqibatlari.Quyosh faolligi tsikilligi. Quyosh magnetizmi davriyligi. 33-35 yillik, 98-100 yillik va h.k. davriyliklar. Muddatsiz ro’y beruvchi hodisalar, ularning inson hayoti, xo’jaligiga, tabiatga ta’siri. Fan va texnikaning rivojlanishi bilan insonning tabiatga ta’sirining kuchayib borishi. Tog’-kon sanoati, metellurgiya, kimyo sanoati hamda transportning tabiiy muhitga ta’sirining ortib borayotgani. Ayrim hududlarda ekologik muammolarning ortib borishi. Tabiatda tog’ jinslari o’rnining o’zgarishi. Konlarning ochiq usulda qazib olinishi, yirik suv omborlarining qurilishi oqibatida tabiiy muhitda muvozanatning o’zgarishi, uning geografik va ekologik oqibatlari. Inson xo’jalik faoliyati va tabiiy muhitda yer osti va yer usti suvlari rejimining o’zgaritirilishi hamda uning oqibatlari: cho’llashish va tuproqlarning sho’r bosishi.