|
Darsning o’quv maqsadi: Axborotlashtirilgan jamiyatga utish muammolarni aniklash.
Axborotlashtirilgan jamiyat ta’rifi. Mehnat unumdorlik darajasini asosiy belgilarini kursatish.
Tizim va uni asosiy xususiyatlarni berish. Menejment boshqaruv darajalarini, to’g’ri va teskari
aloqalarni aniqlash.
Instrumental vositalari: Doska, kompyuter, proyektor, slaydlar. Ilmiy adabiyotlar,
darsliklar, uquv qullanmalar, monografiyalar va h.q.
Dars o’tish usullari: Ma’ruza materiallari bilan talabalarni tanishtirish, talabalarga
tarqatma materiallarni taqsimlash. Dars jarayonida zamonaviy uquv pedagogik texnologiyalarni
– «aqliy xujum», guruxlarda ishlash, prezentasiya, munozaralarni tashkil etish qullash.
Unumdorlikni o’lchash – mamlakatda hayot darajasini oshirishni ta’minlash
imkoniyatlarini baholash usulidir. Teskari aloqa, ishlab chiqarish jarayoni
samaradorligini, iste’mol talabini qondirish darajasini baholashga imkon beradi.
Unumdorlikni oshirish ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirishni ya’ni,
sarflangan resurslar miqdorini (ishlab chiqarish tizimini kirishi) va olingan tovar
hamda xizmatlar miqdori (tizimni chiqishi) o’rtasidagi nisbatni yanada saramarali
variantini topishni ko’zda tutadi. Tizimni kirishida resurslar oqimini kamayishi,
shu bilan birga uning chiqishi (tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish) doimiy bo’lib
qoladi, yoki tizim chiqishda mahsulot oqimini o’sishi tizim kirishi doimiy bo’lgana
unumdorlikni oshganini ifodalaydi. Iqtisodiy nuqtai nazardan ishlab chiqarish
tizimini kirishi - bu ishlab chiqarish jarayonida kombinasiyalanadigan ishlab
chiqarish omillaridir (yer, mehnat, kapital va menejment).
So’ngi 100 yil ichida AQShda o’rtacha yillik unumdorlikni 2,5% miqdorda
ko’payishiga erishdilar. Bunday o’sishga unumdorlikning o’zgaruvchilari bo’lib
hisoblangan quyidagi uchta omil hisobidan erishildi:
umdorlikning 0,5% o’sishini ta’minlovchi mehnat;
jamg’armasi 0,4%ni tashkil etuvchi kapital;
1,6% o’sishni ta’minlovchi menejment.
Mehnat unumdorligi darajasini aniqlovchi uchta asosiy ko’rsatigichlar:
tayanch ta’lim darajasi;
xayot davomiyligi;
ijtimoiy ta’minot darajasi (jumladan tibbiy va transport
xizmatlari).
Iqtisodiy jihatdan yetarli darajada rivojlanmagan davlatlarda mazkur
ko’rsatgichlarni nazorat qilish menejer uchun murakkabdir. Shu bilan birga
industrial taraqqiy etgan davlatlarda ishchi kuchlarining salomatligi unumdorlikni
oshirishning kritik o’zgaruvchisi hisoblanadi. Menejment unumdorlikni oshirish
imkoniyatlarini kengaytirishni ta’minlaydi. Menejment ishlab chiqarishni
takomillashtirish, yangi fan va texnologiyalarni joriy etish uchun javobgardir.
Ishlab chiqarishni takomillashtirish ishchi – xodimlarning yuqori darajadagi
bilimini talab etadi. Ta’lim postindustrial jamiyatni rivojlantirishda muhim bo’lgan
yuqori sarf – xarajatli jihati hisoblanadi. G’arbning aksariyat davlatlari
postindustrial bo’lib hisoblanadi, bularda ishchi kuchlarning kattagina qismi ilmga
asoslangan ishlarda foydalinaladi.
XX asrda menejment taraqqiyotida katta progress amalga oshirildi, biroq
moddiy ishlab chiqarishni takomillashtirishga bo’lgan urinishlar ancha avval kayd
etildi. Unumdorlikni o’sishini ta’minlashda asosiy rol, unumdorlikni katalizatorlari
sifatida faoliyat ko’rsatuvchi menejerlarning tadbirkorligi, uddaburonligi hamda,
ularni ishlab chiqarishni yangilashga bo’lgan urinishlari bilan bog’liqdir.
Ayniqsa, menejmentni rivojlantirishga bo’lgan muhim ta’sirni ma’lumotlarni
tizimlashtirish va axborotlarni qayta ishlash jarayoniga asoslangan boshqaruvning
axborot texnologiyalari ko’rsatadi. Axborotlar material, energiya va kapital bilan
bir qatorda resursga aylandi. Yangi iqtisodiy kategoriya – milliy informasion
resurslar vujudga keldi.
Tabiiy resurslarni kamayib ketishi, ilmiy fanlarni qo’llashga asoslangan,
takror ishlab chiqariladigan resurslardan foydalanishga olib keldi. Shaxsiy
kompyuterlar asosida kattagina ilmni talab etuvchi mahsulotlarni ishlab
chiqarishda foydalanadigan malakali bilimlarni olishdagi sarf xarajatlar
tannarxning o’rtacha 70% -ni tashkil etadi, ma’lumotlarni qayta ishlash sohasida
band bo’lganlar soni – industrial taraqqiy etgan iqtisodiy jixatdan faol aholining 60
– 90% tashkil etadi.
Professional bilimlar kattagina ilm hajmini talab etuvchi mahsulotlarni
sotish vositasi orqali eksport qilinadi. Ishlab chiqarish mehnat unumdorligini tezda
o’sishi va ishlab chiqariladigan tovarlar nomenklaturasini qo’paytirish bilan yana
kam seriyali bo’lib kolmoqda. Axborotlar strategik resurs bo’lib qolmoqda. Tabiiy
boyliklarni, ekologiyani, xukumatlarning axborot siyosatini boshqarish bo’yicha
geoinformasion tizimlar loyihalashtirilmoqda. Mamlakatlar axborot manbalaridan,
axborotni uzatish, qayta ishlash vositalaridan ishlatishni rivojlantirishdan va
samarasidan bog’liq bo’lib qolmoqda. Jamiyatni informatizasiyalash jarayoni
amalga oshirilmoqda. Informatizasiyalash bu barcha faoliyat sohalarida axborot
texnologiyalardan keng foydalanishni anglatadi. Informasion xizmatlar industriyasi
vujudga keldi.
Agar industrial jamiyatda kapital strategik resurs hisoblansa, unda
informasion jamiyatda – axborotlar, bilim, ijodiyot strategik resurs sifatida
maydonga chiqadi. Ishlab chiqarish jarayonida band bo’lgan kishilarning ijod
salohiyati ham materiallar, energiya va kapital bilan bir qatorda strategik resursga
aylandi. Jamiyatni informatizasiyalashning o’tish davridagi asosiy qirralari
qo’yidagilardir: iqtisodiyotni informasion resurslarni ekspluatasiyasiga qayta
yo’naltirish, professionallarni «bilim – ishlab chiqarish – bilim» rivojlantirish
texnologik bosqichini jadallashtirish jarayoniga jalb etish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
